Song, quyết định của ban giám khảo vẫn để lại một vài tiếc nuối. Điển hình là việc Lý Hải trắng tay với Lật mặt: 48h - tác phẩm anh đạo diễn kiêm biên kịch. Là phim hành động duy nhất ở mảng điện ảnh, dự án có nhiều lợi thế và dễ được chú ý hơn khi tham Duy Phương bật khóc khi chia sẻ về "cú sốc" trong đời mình. Theo lời nam danh hài, nhiều năm qua ông làm ăn lai rai, mở quán ăn kiếm sống. Thế nhưng bỗng một ngày, trên mạng xuất hiện và lan truyền thông tin về việc ông bạo hành vợ cũ. " Tôi hoàn toàn không biết gì Xu hướng thay đổi trật tự kinh tế trên toàn cầu trong bối cảnh dịch COVID-19 khiến không ít nước rục rịch cơ cấu lại nền kinh tế để thích ứng. Với nền kinh tế có độ mở cao vào loại hàng đầu thế giới, Việt Nam không thể không chịu tác động từ những gì diễn 00:00. Hậu quả kinh tế từ cuộc chiến của Nga và Ukraine. Trong thập kỷ qua, rủi ro địa chính trị gia tăng là một đặc điểm thường thấy, nhưng nền kinh tế thế giới và thị trường tài chính không xem đó là vấn đề to tát. Từ cuộc cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ cho Cái chết của Nhà vua là cú sốc khủng khiếp đối với cả Elizabeth và Philip. Vẫn biết cha mình có sức khỏe yếu, nhưng Elizabeth không nghĩ ông đi nhanh như thế, vì ông còn thì gia đình cô mới có thể tự do đi đây đi đó. Còn khi ông nằm xuống, Elizabeth trở thành Nữ Hoàng. Nam phái Lá số tử vi DƯƠNG NỮ sinh năm MẬU THÌN (ĐẠI LÂM MỘC) giờ DẬU ngày 18 tháng 2 Âm Lịch. Cung Mệnh an tại Ngọ có sao THẤT SÁT đơn thủ. Cung Thân an tại Tí có sao VŨ KHÚC, THIÊN PHỦ. 4ltHvEM. Cú Sốc Thời Gian Và Kinh Tế Việt Nam Cuốn sách Cú Sốc Thời Gian Và Kinh Tế Việt Nam ra đời nhân dịp Việt Nam kỉ niệm 40 năm ngày chấm dứt chiến tranh và gần 30 năm từ khi có Đổi mới. Sách đánh giá thành quả phát triển trong 40 năm qua, phân tích những thách thức hiện nay và đề khởi đổi mới tư duy và chiến lược cho giai đoạn mới là ba phần chính của cuốn sách. Ngoài ra có chín phụ trang về các vấn đề văn hóa, giáo dục, lịch sử, những khía cạnh có liên quan đến vấn đề phát triển bền vững của nền kinh tế. Nhiều nội dung trong cuốn sách là những bài viết đã đăng trên các báo ở trong và ngoài nước trong vài năm qua, trong đó nhiều nhất là những bài trên Thời báo kinh tế Saigon. Phần lớn nội dung của Lời nói đầu này cũng đã đăng trên số báo Tết Bính Thân phát hành giữa tháng 1/2016 của tạp chí này. Ngoài ra, Vietnamnet, Tuổi Trẻ, Doanh nhân Saigon cuối tuần, Diễn Đàn, Thời đại mới, Đà Nẵng, cũng là xuất xứ của nhiều chương và phụ trang trong sách này. Tuy dùng nhiều bài đã đăng nhưng lần này tác giả đã bổ sung, làm mới tư liệu và sửa chữa những chỗ chưa chính xác. Nội dung sách được chia thành 3 phần với các chương cụ thể như sau Phần I Việt Nam 40 năm qua Chương 1 Kinh tế Việt Nam 40 năm qua Chương 2 Thời gian trong kinh nghiệm phát triển của Nhật Bản 3 Chương 3 Thời gian trong kinh nghiệm phát triển của Hàn Quốc Chương 4 Việt Nam và Trung Quốc Chương 5 Việt Nam trong dòng chảy lao động tại Á châu Chương 6 Từ Tokyo nhìn lại 40 năm Việt Nam Phần II Những thách thức có tính thời đại Chương 7 Nguy cơ chưa giàu đã già Chương 8 FDI và nguy cơ phân hóa kinh tế Việt Nam Chương 9 Thách thức trước sự trỗi dậy của Trung Quốc Chương 10 Bẫy thu nhập trung bình Trường hợp Việt Nam Chương 11 Trào lưu kinh tế Á châu và nguy cơ tụt hậu của Việt Nam Phần III Đổi mới tư duy, tầm nhìn vàchiến lược cho 20 năm tới Chương 12 Chiến lược thoát Trung Chương 13 Dùng ODA như thế nào? Chương 14 Công nghiệp hóa Ai phải là người giàu? Chương 15 Thực hiện giấc mơ thành quốc gia thượng đẳng Chương 16 Ý tưởng cho giai đoạn mớiGiá sản phẩm trên Tiki đã bao gồm thuế theo luật hiện hành. Bên cạnh đó, tuỳ vào loại sản phẩm, hình thức và địa chỉ giao hàng mà có thể phát sinh thêm chi phí khác như phí vận chuyển, phụ phí hàng cồng kềnh, thuế nhập khẩu đối với đơn hàng giao từ nước ngoài có giá trị trên 1 triệu đồng..... Tags cú sốc thời gian và kinh tế việt nam ebook pdf nxb tri thức 2016 trần văn thọ Nhiều nội dung trong cuốn sách là những bài viết đã đăng trên các báo ở trong và ngoài nước trong vài năm qua, trong đó nhiều nhất là những bài trên Thời báo kinh tế Saigon. Phần lớn nội dung của Lời nói đầu này cũng đã đăng trên số báo Tết Bính Thân phát hành giữa tháng 1/2016 của tạp chí này. Ngoài ra, Vietnamnet, Tuổi Trẻ, Doanh nhân Saigon cuối tuần, Diễn Đàn, Thời đại mới, Đà Nẵng, cũng là xuất xứ của nhiều chương và phụ trang trong sách này. Tuy dùng nhiều bài đã đăng nhưng lần này tác giả đã bổ sung, làm mới tư liệu và sửa chữa những chỗ chưa chính xác. Tác giả cảm ơn ban biên tập các báo nói trên. Việc soạn thảo, chỉnh lí nội dung cuốn sách vào giai đoạn cuối thì tác giả có dịp tham gia dự án Báo cáo Việt Nam 2035 do Ngân hàng Thế giới và Chính phủ Việt Nam thực hiện và đóng góp bài viết “Việt Nam cần một nền kinh tế thị trường định hướng phát triển Đánh giá 30 năm đổi mới và nhìn về tương lai”. Tác giả cảm ơn chị Phạm Chi Lan, một trong những chuyên gia phụ trách dự án nói trên, đã có nhã ý yêu cầu tham gia nên tác giả có dịp tổng kết các suy nghĩ về chủ đề chính trong sách này. Ngoài ra, trong mấy năm qua, qua các hội thảo hoặc qua trao đổi riêng, tác giả nhận được rất nhiều ý kiến, nhiều tư liệu và thông tin bổ ích hoặc những khuyến khích quý giá trong quá trình hình thành ý tưởng và phân tích cho nội dung cuốn sách. Không thể kể hết, nhưng có dịp trao đổi nhiều nhất là những anh chị Lê Đăng Doanh, Trần Hữu Dũng, Phan Chánh Dưỡng, Chu Hảo, Phạm Chi Lan, Trần Đức Nguyên, Huỳnh Bửu Sơn, Võ Trí Thành, Trần Đình Thiên, Trần Trọng Thức, Hà Dương Tường, và Vũ Quang Việt. Cú Sốc Thời Gian Và Kinh Tế Việt Nam NXB Tri Thức 2016 Trần Văn Thọ 244 Trang File MOBI Link download Zalo/Viber 0944625325 buihuuhanh Vay Vốn Ngân Hàng-Từ Lý Thuyết Đến Thực Tiễn NXB Thống Kê 2000 - Nguyễn Văn Hà, 515 Trang22/04/2022 Kinh Tế Và Chính Trị Thế Giới-Vấn Đề Và Xu Hướng Tiến Triển NXB Lao Động 2008 - Lưu Ngọc Trịnh02/05/2023 Áp Dụng Chính Sách Lạm Phát Mục Tiêu-Lý Luận Và Thực Tiễn - Tô Thị Ánh Dương, 207 Trang21/01/2021 Quản Lý Thành Công Trong Thời Đại Khủng Hoảng Kinh Tế Toàn Cầu NXB Chính Trị 2009 - Trần Xuân Kiên15/09/2022 Chiến Lược Dữ Liệu NXB Tổng Hợp 2019 - Bernard Marr, 273 Trang14/06/2017 Dầu Mỏ, Tiền Bạc Và Quyền Lực NXB Thế Giới 2018 - Daniel Yergin, 1269 Trang15/04/2021 Nhập Môn Kinh Tế Học NXB Khoa Học Kỹ Thuật 2013 - BPP Learning Media, 266 Trang30/10/2017 Lý Thuyết Trò Chơi Và Ứng Dụng Trong Quản Trị-Kinh Doanh NXB Thanh Niên 2016 - Lê Hồng Nhật20/06/2017 Nhập Môn Xibecnetic Kinh Tế NXB Lao Động 1994 - Nguyễn Cao Văn, 168 Trang01/06/2022 Tư Duy Kinh Tế Việt Nam 1975-1989 NXB Tri Thức 2013 - Đặng Phong, 462 Trang16/01/2022 Kinh Tế Học Vĩ Mô Cơ Bản-Câu Hỏi Và Bài Tập Chọn Lọc - Nguyễn Thị Thùy Vinh, 173 Trang07/12/2022 Việt Nam Sau Một Năm Gia Nhập WTO Tăng Trưởng Và Việc Làm NXB Chính Trị 2009 - Jean-Piere Cling15/09/2022 Lịch Sử Với Những Bài Học NXB Tri Thức 2008 - Kornal János, 258 Trang02/12/2015 Thay Đổi Trong Điều Hành Chính Sách Vĩ Mô NXB Thế Giới 2014 - Lưu Dực Huy, 14 Trang18/05/2013 Thực Khách Hay Thực Đơn NXB Trẻ 2017 - S Jayakumar, 252 Trang11/06/2013 Last edited by a moderator Dec 14, 2020 Share This Page Forums Forums Members Members Menu Cú Sốc Thời Gian Và Kinh Tế Việt Nam Cuốn sách này ra đời nhân dịp Việt Nam kỉ niệm 40 năm ngày chấm dứt chiến tranh và gần 30 năm từ khi có Đổi mới. Đánh giá thành quả phát triển trong 40 năm qua, phân tích những thách thức hiện nay và đề khởi đổi mới tư duy và chiến lược cho giai đoạn mới là ba phần chính của cuốn sách. Ngoài ra có chín phụ trang về các vấn đề văn hóa, giáo dục, lịch sử, những khía cạnh có liên quan đến vấn đề phát triển bền vững của nền kinh tế. Nhiều nội dung trong cuốn sách là những bài viết đã đăng trên các báo ở trong và ngoài nước trong vài năm qua, trong đó nhiều nhất là những bài trên Thời báo kinh tế Saigon. Phần lớn nội dung của Lời nói đầu này cũng đã đăng trên số báo Tết Bính Thân phát hành giữa tháng 1/2016 của tạp chí này. Ngoài ra, Vietnamnet, Tuổi Trẻ, Doanh nhân Saigon cuối tuần, Diễn Đàn, Thời đại mới, Đà Nẵng, cũng là xuất xứ của nhiều chương và phụ trang trong sách này. Tuy dùng nhiều bài đã đăng nhưng lần này tác giả đã bổ sung, làm mới tư liệu và sửa chữa những chỗ chưa chính xác. Tác giả cảm ơn ban biên tập các báo nói trên. Việc soạn thảo, chỉnh lí nội dung cuốn sách vào giai đoạn cuối thì tác giả có dịp tham gia dự án Báo cáo Việt Nam 2035 do Ngân hàng Thế giới và Chính phủ Việt Nam thực hiện và đóng góp bài viết “Việt Nam cần một nền kinh tế thị trường định hướng phát triển Đánh giá 30 năm đổi mới và nhìn về tương lai”. Tác giả cảm ơn chị Phạm Chi Lan, một trong những chuyên gia phụ trách dự án nói trên, đã có nhã ý yêu cầu tham gia nên tác giả có dịp tổng kết các suy nghĩ về chủ đề chính trong sách này. Ngoài ra, trong mấy năm qua, qua các hội thảo hoặc qua trao đổi riêng, tác giả nhận được rất nhiều ý kiến, nhiều tư liệu và thông tin bổ ích hoặc những khuyến khích quý giá trong quá trình hình thành ý tưởng và phân tích cho nội dung cuốn sách. Không thể kể hết, nhưng có dịp trao đổi nhiều nhất là những anh chị Lê Đăng Doanh, Trần Hữu Dũng, Phan Chánh Dưỡng, Chu Hảo, Phạm Chi Lan, Trần Đức Nguyên, Huỳnh Bửu Sơn, Võ Trí Thành, Trần Đình Thiên, Trần Trọng Thức, Hà Dương Tường, và Vũ Quang sản phẩm trên Tiki đã bao gồm thuế theo luật hiện hành. Bên cạnh đó, tuỳ vào loại sản phẩm, hình thức và địa chỉ giao hàng mà có thể phát sinh thêm chi phí khác như phí vận chuyển, phụ phí hàng cồng kềnh, thuế nhập khẩu đối với đơn hàng giao từ nước ngoài có giá trị trên 1 triệu đồng..... CÚ SỐC THỜI GIAN VÀ KINH TẾ VIỆT NAM——Tác giả Trần Văn ThọNXB Tri thứcTái bản lần thứ nhấtBản in 03/ Số hóa tudonald25-10-Ebook này được thực hiện theo dự án “SỐ HÓA SÁCH CŨ” của diễn đàn TVE-4ULời nói đầuTrong tiếng Việt, tiếng Nhật, và cả tiếng Anh đều có câu "Thời gian không chờ đợi chúng ta”. Thời nay người ta thường cảnh giác nhau hoặc khuyên giới trẻ là thời gian rất quý, đã đi qua thì không bao giờ trở lại nên phải nỗ lực tận dụng thời gian để học tập, làm việc, để không bỏ lỡ cơ hội và đạt mục đích như mong đó là ý nghĩa trong đời thường. Ở cấp quốc gia, yếu tố thời gian còn quan trọng hơn nữa. Lãnh đạo đất nước nếu quyết tâm tiến hành cải cách nhanh chóng để phá bỏ rào cản phát triển, tận dụng cơ hội của thời đại thì trong một thời gian ngắn có thể đưa đất nước lên hàng một quốc gia tầm cỡ, được thế giới nể trọng. Ngược lại, nếu lãnh đạo bị giáo điều ràng buộc, bị lợi ích nhóm thao túng hoặc thiếu khát vọng nhìn thấy tương lai huy hoàng của dân tộc và bỏ lỡ thời cơ thì đất nước tụt hậu trên vũ đài quốc tế. Trong rất nhiều trường hợp, người lãnh đạo khi đang cầm quyền ít khi ý thức được sự nghiệt ngã của thời gian, họ chỉ lo giải quyết những vấn đề trước mắt, kể cả việc dồn nỗ lực vào việc duy trì địa vị hiện tại. Người dân dĩ nhiên cũng chỉ lo cuộc sống hằng ngày và cho tương lai của riêng gia đình mình. Nhưng với những quốc gia ấy, sau vài mươi năm nhìn lại sẽ thấy choáng váng với cú sốc của thời nhìn lịch sử ở châu Á cũng thấy nhiều trường hợp tương phản mà yếu tố thời gian biểu hiện rõ nét. Vào năm 1952, Nhật là nước có thu nhập trung bình thấp, nhưng chỉ 15 năm sau tiến lên nước thu nhập trung bình cao và thêm 13 năm nữa trở thành cường quốc kinh tế. Dĩ nhiên Nhật đã có tích lũy về vốn thể chế, về nguồn nhân lực từ thời Minh Trị nên khi có điều kiện thì phát huy rất nhanh. Nhưng cái điều kiện để các nguồn lực đó phát huy nhanh là nhờ năng lực và khát vọng của lãnh đạo trong giai đoạn mới. Không thiếu trường hợp nhiều nước đã phát triển đến giai đoạn thu nhập trung bình nhưng sau đó trì trệ lâu dài và do đó đã xuất hiện khái niệm "bẫy thu nhập trung bình”. Không phải chỉ có Nhật mà Hàn Quốc và Đài Loan cũng thắng lợi trong cuộc chạy đua với thời gian. Hàn Quốc chỉ mất 16 năm từ 1971 đến 1987 để chuyển từ nước thu nhập trung bình thấp lên trung bình cao và chỉ mất thêm 10 năm nữa để tiến lên hàng các nước tiên tiến. Đài Loan trở thành nền kinh tế tiên tiến vào năm 1995, chỉ tốn 12 năm kể từ giai đoạn thu nhập trung bình lại, người Philippines chắc chắn phải choáng váng với cú sốc thời gian. Giữa thập niên 1950 thu nhập đầu người của họ cao hơn cả Hàn Quốc nhưng đến năm 1976 mới trở thành nước thu nhập trung bình thấp và từ đó đến nay đã gần 40 năm vẫn ở vị trí đó! Năm 1960 thu nhập đầu người của Philippines cao gấp đôi Thái Lan nhưng 15 năm sau đó Thái theo kịp Philippines và bây giờ thì Philippines chỉ bằng nửa của với các nước đi sau, cơ hội để đốt giai đoạn, rút ngắn khoảng cách phát triển với các nước đi trước thường có nhiều. Công nghệ, tri thức kinh doanh, vốn đầu tư, kinh nghiệm phát triển, thị trường, v... đã có sẵn. Nhưng thành công hay thất bại trong việc sử dụng ngoại lực tùy thuộc chất lượng thể chế và bản lãnh, tố chất của lãnh đạo. Chuyển từ thể chế cũ sang thể chế mới thường mất nhiều thời gian nhưng những nước phát triển đã thành công trong việc tiến hành cải cách thể chế trong thời gian ngắn. Những nước thất bại trong cuộc cải cách thể chế sẽ tụt hậu và sẽ chịu một cú sốc thời gian rất đây là trường hợp cú sốc thời gian trước hiện tượng tụt hậu so với các nước chung quanh. Một cú sốc khác ít được nhận diện, diễn tiến âm thầm, chậm rãi nhưng khắc nghiệt vì khi đã thành hiện thực thì hầu như không thể đối phó được nữa. Đó là cú sốc trước hiện tượng chưa giàu đã già do không nỗ lực tận dụng giai đoạn thuận lợi của cơ cấu dân số để phát triển nhanh và do đó không chủ động đối phó trước sự thay đổi của cơ cấu dân số theo hướng lão hóa. Nước nào cũng trải qua giai đoạn dân số vàng tỉ lệ của người thuộc độ tuổi lao động trong tổng dân số tiếp tục tăng trước khi chuyển sang giai đoạn lão hóa. Nếu bỏ lỡ cơ hội phát triển trong giai đoạn dân số vàng để đất nước giàu lên trước khi cơ cấu dân số thay đổi thì chắc chắn sẽ trực diện với bi kịch chưa giàu đã già, và cú sốc thời gian ở phương diện này sẽ rất trầm giờ chuyển qua vấn đề của Việt tư liệu của ECAFE, tiền thân của ESCAP ủy ban Liên Hiệp Quốc về Kinh tế và Xã hội Á châu Thái Bình Dương thì vào năm 1954, thu nhập đầu người của Miền Nam Việt Nam là 117 USD, xấp xỉ Thái Lan và cao hơn Indonesia Thái Lan là 108 USD và Indonesia là 88 USD vào hai năm trước đó. Hiện nay năm 2014 Việt Nam chỉ bằng 1/3 Thái Lan và 1/2 Indonesia, mặc dù hai nước này không phải là những quốc gia phát triển nhanh như Nhật hay Hàn Quốc. Không kể giai đoạn chiến tranh trước 1975, thời gian 40 năm sau khi chiến tranh chấm dứt hoặc 30 năm từ khi đổi mới cũng đủ dài để chuyển Việt Nam thành một quốc gia tầm cỡ trên thế mới đã đưa Việt Nam thoát khỏi bẫy nghèo và trở thành nước có thu nhập trung bình thấp từ năm 2008. Nhưng so với tiềm năng, kể cả những thời cơ thuận lợi bị bỏ lỡ và so với kinh nghiệm của các nước Đông Á thì tốc độ phát triển của Việt Nam vừa không cao vừa kém hiệu suất. Ngoài ra nền kinh tế hiện nay có những yếu kém như sức cạnh tranh của nền công nghiệp yếu, mục tiêu công nghiệp hóa hiện đại hóa còn rất xa, ngày càng dựa vào FDI và phụ thuộc nhiều vào kinh tế Trung Nam hiện nay đang ở đâu trên bản đồ kinh tế thế giới? Về dân số, Việt Nam xếp thứ 14. Vào năm 2014, thu nhập GDP đầu người của Việt Nam là 2 USD, xếp thứ 131 trong gần 200 nước lớn nhỏ trên thế giới. Vì dân số tương đối đông nên vị trí của GDP năm 2014 là 186 tỉ USD cao hơn nhưng cũng chỉ ở hạng 53. Quy mô của GDP như vậy không thể có một ảnh hưởng nhất định đến kinh tế thế giới. Tại vùng Đông Áhiện nay, GDP đầu người của Việt Nam chỉ cao hơn Campuchia, Lào và năm 1993, Việt Nam hội đủ mọi điều kiện quốc tế thuận lợi. Nếu quyết tâm cải cách thể chế để củng cố nội lực và tận dụng ngoại lực thì có thể phát triển trung bình mỗi năm 10% suốt 20 năm sau đó. Trong thời gian đó, Trung Quốc phát triển trung bình 10% nhưng riêng vùng duyên hải thì hội đủ các điều kiện thuận lợi nên phát triển rất mạnh mẽ, trên dưới 15% mỗi năm. Việt Nam có bờ biển dài, bề ngang lại hẹp nên hầu như cả nước gần giống vùng duyên hải của Trung Quốc. Dĩ nhiên không phải phát triển với bất cứ giá nào mà phải chú trọng chất lượng phát triển như bảo vệ môi trường, bảo đảm tạo cơ hội bình đẳng cho mọi tầng lớp, nhưng dù chú trọng chất lượng, khả năng phát triển trên dưới 10% không phải là phi hiện thực. Nhật Bản trong giai đoạn 1955-1973 cũng vừa phát triển cao trung bình 10% vừa ít ảnh hưởng đến chất lượng phát đầu thập niên 1990 đến nay, nếu Việt Nam tăng trưởng 10%/năm thì bây giờ đã là nước có thu nhập trung bình cao, chuẩn bị cho giai đoạn trở thành nước công nghiệp phát triển trong tương lai không xa. Thêm vào đó, nếu phát triển với tốc độ đó thì Việt Nam đã sớm chấm dứt được tình trạng phải xuất khẩu lao động, một hiện tượng đang làm xấu hình ảnh của đất nước trên vũ đài thế cơ cấu dân số hiện nay của Việt Nam, cú sốc thời gian cũng sẽ rất mạnh. Giai đoạn dân số vàng sắp qua đi, giai đoạn lão hóa dân số sẽ đến gần kề mà thu nhập đầu người còn rất thấp. Việt Nam đang đứng trước thách thức chưa giàu đã già. Theo nhiều phân tích về cơ cấu dân số, giai đoạn dân số vàng của Việt Nam kéo dài từ năm 1970 đến năm 2020 hoặc 2025. Kết quả phân tích đó không thể không làm ta giật mình với sự tiếc nuối. Nhìn lại lịch sử Việt Nam trong giai đoạn dân số vàng 1970-2020, ta thấy Việt Nam đã đánh mất phần lớn thời cơ phát triển Giai đoạn còn chiến tranh 1970-75 và thời trước Đổi mới 1975-85 xem như ta đã mất hầu như tất cả trong ý nghĩa không tận dụng cơ cấu dân số vàng để phát triển. 10 năm đầu Đổi mới 1986- 95, ngoài việc phục hồi sản xuất nông nghiệp, Việt Nam cũng chỉ mới bắt đầu xây dựng các tiền đề về thể chế kinh tế thị trường, về hội nhập với thế giới. Những năm sau đó, như đã phân tích ở trên, kinh tế tương đối phát triển nhưng chưa mạnh mẽ trung bình mỗi năm cũng chỉ độ 7%, so với 9-10% của nhiều nước Á châu trong giai đoạn dân số vàng.Khi chấm dứt cơ cấu dân số vàng, thu nhập đầu người của Nhật Bản năm 1992 là 30 USD tính theo giá năm 2005, của Hàn Quốc năm 2010 là 20 USD. Còn thu nhập đầu người của Việt Nam vào năm 2025, là bao nhiêu? GDP đầu người hiện nay của Việt Nam độ 2 USD, nếu tính theo giá năm 2005 thì khoảng 1 USD. Nếu từ nay đến năm 2025 dù mỗi năm kinh tế phát triển 8% thì năm 2025 thu nhập đầu người theo giá năm 2005 chỉ độ 2 USD hoặc 3 tùy theo tỉ giá, chỉ bằng 1/10 của Hàn Quốc hay Nhật Bản ở thời điểm tương 2015, Việt Nam kỉ niệm 40 năm ngày chấm dứt chiến tranh và sau đó là thống nhất đất nước, bắt đầu một thời đại mới. Năm 2016 kỉ niệm 30 năm đổi mới, chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch sang kinh tế thị trường. Lãnh đạo của Việt Nam trong giai đoạn tới cần ý thức sâu sắc cú sốc của thời gian liên quan đến vị trí của đất nước trên vũ đài thế giới và về nguy cơ chưa giàu đã già. Thời gian không còn nhiều. Theo tôi, xuất phát quan trọng nhất, có tính cách quyết định là khát vọng, khí khái của những người lãnh đạo trong giai đoạn sắp tới. Nếu lãnh đạo có lòng tự hào dân tộc, quyết đưa Việt Nam từng bước trở thành quốc gia thượng đẳng, xứng đáng với lịch sử, văn hóa và quy mô dân số sẽ bức xúc với thực trạng đang xuất khẩu lao động, đang tiếp tục nhận viện trợ, bức xúc với sự yếu kém của tư bản dân tộc và phụ thuộc vào kinh tế Trung Quốc. Giải phóng ra khỏi những ý thức hệ giáo điều và đề cao chủ nghĩa phát triển sẽ có những quyết sách, chiến lược phát triển đúng sách này ra đời nhân dịp Việt Nam kỉ niệm 40 năm ngày chấm dứt chiến tranh và gần 30 năm từ khi có Đổi mới. Đánh giá thành quả phát triển trong 40 năm qua, phân tích những thách thức hiện nay và đề khởi đổi mới tư duy và chiến lược cho giai đoạn mới là ba phần chính của cuốn sách. Ngoài ra có chín phụ trang về các vấn đề văn hóa, giáo dục, lịch sử, những khía cạnh có liên quan đến vấn đề phát triển bền vững của nền kinh nội dung trong cuốn sách là những bài viết đã đăng trên các báo ở trong và ngoài nước trong vài năm qua, trong đó nhiều nhất là những bài trên Thời báo kinh tế Saigon. Phần lớn nội dung của Lời nói đầu này cũng đã đăng trên số báo Tết Bính Thân phát hành giữa tháng 1/2016 của tạp chí này. Ngoài ra, Vietnamnet, Tuổi Trẻ, Doanh nhân Saigon cuối tuần, Diễn Đàn, Thời đại mới, Đà Nẵng, v... cũng là xuất xứ của nhiều chương và phụ trang trong sách này. Tuy dùng nhiêu bài đã đăng nhưng lần này tác giả đã bổ sung, làm mới tư liệu và sửa chữa những chỗ chưa chính xác. Tác giả cảm ơn ban biên tập các báo nói trên. Việc soạn thảo, chỉnh lí nội dung cuốn sách vào giai đoạn cuối thì tác giả có dịp tham gia dự án Báo cáo Việt Nam 2035 do Ngân hàng Thế giới và Chính phủ Việt Nam thực hiện và đóng góp bài viết "Việt Nam cần một nền kinh tế thị trường định hướng phát triển Đánh giá 30 năm đổi mới và nhìn về tương lai". Tác giả cảm ơn chị Phạm Chi Lan, một trong những chuyên gia phụ trách dự án nói trên, đã có nhã ý yêu cầu tham gia nên tác giả có dịp tổng kết các suy nghĩ về chủ đề chính trong sách này. Ngoài ra, trong mấy năm qua, qua các hội thảo hoặc qua trao đổi riêng, tác giả nhận được rất nhiều ý kiến, nhiều tư liệu và thông tin bổ ích hoặc những khuyến khích quý giá trong quá trình hình thành ý tưởng và phân tích cho nội dung cuôn sách. Không thể kể hết, nhưng có dịp trao đổi nhiều nhất là những anh chị Lê Đăng Doanh, Trần Hữu Dũng, Phan Chánh Dưỡng, Chu Hảo, Phạm Chi Lan, Trần Đức Nguyên, Huỳnh Bửu Sơn, Võ Trí Thành, Trần Đình Thiên, Trần Trọng Thức, Hà Dương Tường, và Vũ Quang cùng, tác giả cảm ơn Nhà xuất bản Tri thức, đặc biệt Giám đốc, Tổng Biên tập Chu Hảo, Phó Giám đốcPhần IViệt Nam 40 nămquaCHƯƠNG 1Kinh tế Việt Nam 40 năm quaN ăm nay 2015 kỉ niệm 40 năm ngày chấm dứt chiến tranh, mở ra thời đại thống nhất, phát triển đấtnước. Đây là dịp nhìn lại quãng đường 40 năm, đánh giá thành quả phát triển để rút ra bài học cho giai đoạn phát triển sắp chương khác trong Phần I sẽ đánh giá từ cái nhìn bao quát về nhiều mặt của nền kinh tế và so sánh thành quả của Việt Nam với kinh nghiệm ba nước Đông Á. Chương này chỉ xét tốc độ tăng trưởng và các yếu tố liên quan. Ngoài ra, chương này tập trung bàn về thành quả 30 năm Đổi mới, và chỉ nói sơ lược về giai đoạn 10 năm trước Kinh tế Việt Nam trước Đổi mới 1975-198510 năm sau 1975 là một trong những giai đoạn tối tăm nhất trong lịch sử Việt Nam. Chỉ nói về mặt kinh tế, là một nước nông nghiệp năm 1980, 80% dân số sống ở nông thôn và 70% lao động là nông dân nhưng Việt Nam thiếu ăn, nhiều người phải ăn bo bo trong thời gian dài. Lượng lương thực tính trên đầu người giảm liên tục từ năm 1976 đến 1979, sau đó tăng trở lại nhưng cho đến năm 1981 vẫn không hồi phục lại mức năm 1976. Công thương nghiệp cũng đình trệ, sản xuất đình đốn, vật dụng hằng ngày thiếu thốn, cuộc sống của người dân vô cùng khốn khổ. 1Ngoài những khó khăn của một đất nước sau chiến tranh và tình hình quốc tế bất lợi, nguyên nhân chính của tình trạng nói trên là do sai lầm trong chính sách, chiến lược phát triển, trong đó nổi bật nhất là sự nóng vội trong việc áp dụng mô hình xã hội chủ nghĩa trong kinh tế ở miền cơ thiếu ăn kéo dài và những khó khăn cùng cực khác làm phát sinh hiện tượng "phá rào" trong nông nghiệp, trong mậu dịch và trong việc quyết định giá cả lương thực đã cải thiện tình hình tại một số địa phương. 2 Nhưng phải đợi đến đổi mới tháng 12/1986 mới có biến chuyển thực tình trạng đó, tổng sản phẩm trong nước GDP của Việt Nam trong 10 năm trước đổi mới chỉ tăng 35%, trong thời gian đó dân số tăng 22%. 3 Như vậy, GDP đầu người trung bình tăng chỉ độ 1%.Trong lúc kinh tế Việt Nam hầu như đứng yên trong thời gian 10 năm trước đổi mới, kinh tế vùng Đông Á đã bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Dòng thác công nghiệp lan từ Nhật sang Hàn Quốc, Đài Loan, và các nước ASEAN. Nhật Bản đã chấm dứt giai đoạn phát triển cao độ 10% 1955-1973 nhưng vẫn duy trì tốc độ phát triển trung bình 5- 6%. Hàn Quốc, Đài Loan, Hong Kong, Singapore được Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD mệnh danh là những nước hay nền kinh tế công nghiệp mới NICs, NIEs vào năm 1979. 4II. Đánh giá thành quả phát triển từ sau Đổi mớiVào giữa thập niên 1980, khi bắt đầu Đổi mới 1986, Việt Nam là một nước nông nghiệp lạc hậu lại bị ảnh hưởng bởi hêệthống kinh tế xã hội chủ nghĩa chi phối nên kém hiệu suất. Như đã nói, với khoảng 70% lao động tham gia sản xuất nông nghiệp nhưng cả nước thiếu ăn, phải nhập khẩu gạo. Công nghiệp cũng yếu và kém hiệu suất. Sản xuất kém, thu nhập thấp nên Việt Nam không thể tiết kiệm. Tỉ lệ đầu tư trên GDP rất thấp năm 1986 là 11,7% và hoàn toàn phụ thuộc vào viện trợ. Tuyệt đại dân số là nghèo, cho đến năm 1990 vẫn còn tới gần 70% dân số sống dưới giới tuyến nghèo theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới - WB.Sau Đổi mới, tình hình đã thay đổi hẳn. Việt Nam xuất khẩu gạo từ năm 198 9, tỉ lệ người ở dưới giới tuyến nghèo poverty line giảm dần, đến năm 2010 chỉ còn 11%, và GDP đầu người theo giá trị thực tế đã tăng 3, lần trong giai đoạn từ 1986 đến 2011. Cơ cấu kinh tế cũng chuyển dịch một bước quan trọng từ nông sang công nghiệp. Tỉ lệ của nông nghiệp trong tổng lao động giảm từ 75% năm 1985 xuống còn khoảng 50% năm 2010. Tỉ lệ hàng công nghiệp trong tổng xuất khẩ u chỉ có khoảng 20% vào cuối thập niên 1980 đã tăng lên 65% trong những năm gần ai phủ nhận được thành quả của Đổi mới. Nhưng so với kinh nghi ệm của các nước Á châu và so với tiềm năng của Việt Nam, kể cả những thời cơ rất thuận lợi đã đến với chúng ta, thành quả phát triển của Việt Nam có thể nói là rất khiêm tốn. Phải phân tích và đánh giá từ góc độ này mới thấy đâu là những vấn đề cốt lõi mà Việt Nam cần phải giải quyết để có thể phát triển nhanh và bền vững trong tương lai. Từ góc độ này, dưới đây thử nêu ra các vấn đề của kinh tế Việt Nam hiện Việt Nam phát triển chưa nhanh và không hiệu suấtNếu khảo sát các chỉ tiêu cứng về vị trí của khu vực công nghiệp trong nền kinh tế thì ta thấy công nghiệp hóa đã tiến triển một bước tỉ lệ của công nghiệp trong GDP, trong lao động có việc làm, trong xuất khẩu đều tăng khá nhanh, và các tỉ lệ tương ứng của nông lâm ngư nghiệp đều giảm. Khuynh hướng này có khả năng sẽ tiếp tục và đến năm 2020, những chỉ tiêu ấy có thể xấp xỉ với mức năm 2000 của nhiều nước đi trước, chẳng hạn như Thái Lan. Nhưng khó có thể nói là lúc đó Việt Nam đã đạt mục tiêu đề ra năm 1996 vì những lí do nêu ra dưới sát nhiều mặt cơ bản của kinh tế Việt Nam hiện nay, như trình độ phát triển không phải đo bằng các tiêu chí cứng như trên, sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế, tính chất của thể chế kinh tế, v... khó có thể hi vọng trong vòng năm, sáu năm nữa sẽ có những thay đổi đột biến để thấy một nền kinh tế Việt Nam hoàn toàn khác và ở một nấc thang phát triển đủ cao để gọi Việt Nam là một nước công nghiệp hiện đại. Như đã nói ở trên, Việt Nam không đưa ra định nghĩa rõ ràng thế nào là nước công nghiệp theo hướng hiện đại nên tùy theo cách giải thích mà đến năm 2020 sẽ có nhiều đánh giá khác nhau về điểm Việt Nam đã dạt mục tiêu đề ra hay đây tôi thử đưa ra định nghĩa của mình, đưa ra các tiêu chí về tính chất của một nước công nghiệp hoặc nước công nghiệp hiện đại. Thật ra khi đã nói nước công nghiệp hoặc công nghiệp phát triển thì đã hàm ý nghĩa hiện đại rồi, vì không có khái niệm về một nước "công nghiệp truyền thống". Chỉ có các ngành công nghiệp truyền thống như tơ tằm, dệt bông, nấu rượu, làm nước mắm, các ngành ở các làng nghề... phát triển trong giai đoạn giao thời chuyển từ nông nghiệp sang công nghiệp hiện đại. Do đó, nói công nghiệp hóa là nói phát triển các ngành công nghiệp hiện đại hoặc áp dụng công nghệ hiện đại vào các ngành công nghiệp truyền thống. Tuy nhiên, ở đây không cần tranh luận về các khái niệm. Gọi là nước công nghiệp hiện đại cũng được. Theo tôi, một nước công nghiệp hiện đại phải có những yếu tố, những đặc tính sauThứ nhất, đó là một nước có trình độ phát triển khá cao, cụ thể là thu nhập bình quân đầu người phải cao hoặc trên trung bình. Hiện nay theo phân loại của WB, bình quân đầu người từ 1 đến 12 USD là nước có thu nhập trung bình, trên 12 USD là nước thu nhập cao. Do đó, một nước được gọi là công nghiệp phải có trên 12 USD. Việt Nam hiện nay mới khoảng 2 USD Bảng 1, đến năm 2020 có lẽ khoảng từ 3 đến 3 USD tùy theo biến động của tỉ giá. Nhìn từ điểm này, ta thấy mục tiêu năm 2020 là hoàn toàn không đạt hai, về ngoại thương, cơ cấu xuất khẩu phải chuyển từ các ngành có hàm lượng lao động cao sang những ngành có hàm lượng tư bản và công nghệ. Ngoài ra, cán cân ngoại thương cũng phải chuyển hẳn sang xuất siêu và dần dần cán cân thanh toán cũng chuyển sang xuất siêu và như vậy mới có ngoại tệ đầu tư ra nước ngoài như sẽ nói sau. Để được như vậy, nước được gọi là công nghiệp phải có nhiều mặt hàng công nghiệp có hàm lượng tư bản và công nghệ cạnh tranh mạnh trên thị trường thế giới. Nhìn cơ cấu xuất khẩu và cán cân ngoại thương của Việt Nam hiện nay, khó có thể kì vọng đến năm 2020 Việt Nam sẽ trở thành một nước công nghiệp hiện đại. Bảng 1-2 cho thấy tỉ lệ của các sản phẩm có công nghệ cao như các loại máy móc gần đây tăng nhanh nhờ FDI nhưng chỉ vào khoảng 30%, thấp hơn nhiều so với các nước lân cận. Thêm vào đó, nhập khẩu của Việt Nam trong các ngành này còn lớn hơn xuất khẩu. Chẳng hạn theo Ikebe 2013, về các loại máy công cụ, máy xây dựng, năm 2011 Việt Nam xuất khẩu 4,2 tỉ nhưng nhập khẩu 13,2 tỉ USD. Về các sản phẩm điện, điện tử, nhập khẩu cũng lớn hơn xuất khẩu 12,8 tỉ và 14,4 tỉ USD năm 2011. Tư li ệu của JETRO cho thấy vào năm 2013, trong nhóm hàng công nghiệp thiết bị máy móc và linh kiện, Việt Nam xuất 6 tỉ nhưng nhập tới 18,7 tỉ USD, và trong máy tính và linh kiện thì xuất 10,6 tỉ nhưng nhập 17,7 tỉ ba, một nước được gọi là công nghiệp phát triển phải chuyển từ nước nhập tư bản sang xuất khẩu tư bản, ít nhất là theo tiêu chí xuất khẩu ròng net exporter, nghĩa là có thể vẫn còn nhập tư bản nhưng xuất ra nước ngoài nhiều hơn nhập. Muốn được vậy, Việt Nam phải có nhiều công ti bản xứ đủ mạnh để đầu tư ra nước ngoài FDI và kim ngạch đầu tư hằng năm lớn hơn hoặc tương đương với FDI của nước ngoài tại Việt Nam. Hiện nay, FDI của Việt Nam ra nước ngoài hầu như không đáng kể. Ngược lại, như sẽ thấy dưới đây, FDI của nước ngoài tại Việt Nam hầu hết là 100% vốn ngoại. Do đó, ngay tại nước mình, công ti bản xứ cũng không đủ năng lực để tham gia lập liên doanh với công ti nước ngoài. Làm sao để năm, sáu năm nữa, Việt Nam trở thành một nước đi đầu tư ở nước ngoài nhiều như FDI của nước ngoài tại Việt Nam?Thứ tư, về ODA, một nước được gọi là công nghiệp phát triển sẽ không còn nhận ODA nữa, ngược lại phải trở thành nước đi viện trợ cho nước khác. Hiện nay, ODA nước ngoài đang tiếp tục tăng và lãnh đạo Việt Nam vẫn còn xem việc tranh thủ ODA nhiều hơn là một thành tích. Làm sao để năm, sáu năm nữa Việt Nam hế t nhận viện trợ và trở thành nước cung cấp ODA cho thế giới. Không kể giai đoạn nhận viện trợ từ Liên Xô và các nước Đông Âu, chỉ kể từ năm 1993, Việt Nam đã nhận viện trợ hơn 20 năm rồi. Hiện nay ODA trên đầu người của Việt Nam đã lên tới 60 USD. Trước đây Hàn Quốc chỉ nhận ODA độ 20 năm và ODA trên đầu người chỉ độ 10 USD. Thái Lan chỉ nhận viện trợ trong 30 năm từ khoảng năm 2000, Thái Lan đã chấm dứt nhận viện trợ và lúc nhiều nhất kim ngạch trên đầu người chỉ độ 15 USD. 83. Những hiện tượng phản ảnh sự yếu kém của nền kinh tếNgoài những vấn đề nêu ở trên, có thể kể thêm một số mặt khác cũng phản ảnh sự yếu kém của nền kinh nhất, công nghiệp Việt Nam bị tác động mạnh từ sự trỗi dậy của Trung Quốc. Cơ cấu mậu dịch giữa hai nước có tính chất bắc nam, đó là mậu dịch giữa một nước tiên tiến và một nước chậm phát triển vì Việt Nam chủ yếu xuất nguyên liệu và nông lâm thủy sản trong khi nhập chủ yếu là hàng công nghiệp. Gần đây tình hình có cải thiện do một số công ti đa quốc gia đã chuyển nhiều cơ sở sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam, nhưng công nghiệp Việt Nam vẫn còn phụ thuộc vào hàng nhập máy móc, linh kiện từ Trung Quốc. Thị trường Trung Quốc rất lớn nhưng khác với Thái Lan và nhiều nước ASEAN khác, Việt Nam hầu như không thâm nhập được vào thị trường này. Do đó, Việt Nam tiếp tục nhập siêu với Trung Quốc ở mức cao một cách dị thường. Chương 9 bàn chi tiết hơn về tác động của Trung Quốc đối với Việt hai, công nghiệp Việt Nam phụ thuộc nhiều vào FDI vì tư bản dân tộc quá yếu. FDI trở thành đầu tầu của sản xuất và xuất khẩu công nghiệp Việt Nam. Nhưng với một nước đông dân và nhiều nguồn lực phong phú mà hơn 50% hàng công nghiệp sản xuất và 70% kim ngạch xuất khẩu phụ thuộc vào FDI năm 2014 chứng tỏ sự yếu kém của doanh nghiệp trong nước. Thêm vào đó, hầu hết doanh nghiệp FDI là 100% vốn nước ngoài liên doanh giữa nước ngoài với doanh nghiệp trong nước quá ít và sự liên kết giữa FDI với doanh nghiệp trong nước quá yếu củng nói lên sự yếu kém của doanh nghiệp nội địa. Xem thêm Chương 8 về vấn đề ba, 30 năm đổi mới cũng là quá trình Việt Nam phải xuất khẩu ngày càng nhiều lao động sang các nước khác. Việt Nam phát triển chưa đủ mạnh mẽ và không tạo nhiều công ăn việc làm nên nhiều người phải tìm cách ra nước ngoài tìm việc làm. Đó là chưa kể nhiều trường hợp phụ nữ Việt Nam lấy chồng nước ngoài vì lí do kinh tế. Xuất khẩu lao động và kết hôn với người nước ngoài trong những trường hợp miễn cưỡng là kết quả của sự thất bại trong chiến lược phát triển. Chương 5 bàn chi tiết hơn về vấn đề lại, so với thời kì đen tối của 10 năm đầu sau 1975, quá trình đổi mới 30 năm đã làm thay đổi hẳn bộ mặt của đất nước, nhưng thành quả đó tương đối nhỏ nếu so với tiềm năng của Việt Nam, so với kinh nghiệm của các nước Đông Á trong giai đoạn có cùng những đặc tính thuận lợi như Việt Nam trong 30 năm qua như cơ cấu dân số vàng, dễ dàng tiếp thu công nghệ nước ngoài, v.... Những vấn đề nổi cộm ở giai đoạn hiện nay của Việt Nam cũng phản ảnh những mặt yếu kém của quá trình phát triển vừa với đức độ và tinh thần trách nhiệm mà nhiều ngư ời đã biết, Ikeda đã được dư luận, nhất là giới trí thức, đánh giá cao qua những phát biểu về nhiệm vụ của người làm chính trị, về phương châm phát triển đất nước mà ông sẽ thực thi nếu được làm Thủ tướng. Có mấy điểm đáng chú ý. Thứ nhất, ông cho rằng giai đoạn sắp tới phải là thời đại kinh tế, Nhật phải tận dụng tiềm năng về nguồn nhân lực của mình và hoàn cảnh thuận lợi của thế giới để vươn lên hàng các nước tiên tiến. Thứ hai, triết lí chính trị là vì dân, vì cuộc sống của dân chúng nên mục đích cuối cùng của phát triển kinh tế là phải tăng thu nhập của toàn dân và mở rộng mạng an sinh xã hội để giúp người không theo kịp đà phát triển nguyện vọng, quyết tâm của nhà chính trị phải được cụ thể hóa bằng chiến lược, chính sách, trước mắt là được đồng tình của dân chúng, tiếp theo là phải được thực hiện có hiệu quả. Lúc này Ikeda cần đến trí suy nghĩ tìm kiếm một ý tưởng chủ đạo của chiến lược phát triển đất nước, Ikeda đọc được bài viết "Luận về khả năng bội tăng tiền lương" của Giáo sư kinh tế Nakayama Ichiro đăng trên báo Yomiuri. Trong bài viết đó, Nakayama bàn về khả năng cũng như điều kiện để tăng gấp đôi tiền lương thực chất, cải thiện hẳn mức sống của dân gợi ý của Giáo sư Nakayama, Ikeda thai nghén một chiến lược phát triển gọi là "Bội tăng thu nhập quốc dân" và lập ra một nhóm bảy người gồm các trí thức tên tuổi và các quan chức, các cộng sự tài giỏi để triển khai cụ thể chiến lược này. Đặc biệt trong số này có Shimomura Osamu 1910-1989, nhà kinh tế vừa giỏi lí luận vừa hiểu thực tiễn và có năng lực hình thành các chính sách cụ đó ở Nhật đang có tranh luận sôi nổi về hướng phát triển kinh tế trong giai đoạn tới. Ý kiến chủ đạo lúc đó là trong giai đoạn phục hưng hậu chiến vừa qua, kinh tế Nhật phát triển khá cao trung bình độ 8%/năm vì khởi điểm quá thấp, trong giai đoạn tới tốc độ phát triển chỉ có thể bằng mức cao nhất thời tiền chiến độ 4% hoặc hơn một chút 5%.Chủ trương của Shimomura thì khác. Ông cho rằng Nhật đã qua thời hỗn loạn hậu chiến, hiện nay tiết kiệm trong dân đang tăng, đất nước đang mở cửa hội nhập với thế giới nên công nghệ nước ngoài sẽ được du nhập dễ dàng; đó là hai tiền đề để đầu tư tích lũy tư bản. Thời phục hưng hậu chiến phát triển 8% nên thời đại mới ít nhắt phải là 10%. Ngoài giải thích về mặt lí luận, Shimomura còn dẫn chứng bằng các kết quả tính toán chi tiết nên rất có sức thuyết phục. Trợ lí cho Shimomura là hai chuyên viên trẻ, hồi đó chưa có máy tính nên việc tính toán rất mất thì giờ. Trong nhóm bảy người còn có các nhà kinh tế nổi tiếng khác như Inaba Shuzo, Takahashi Kamekichi, và một quan chức tài giỏi là Miyazawa Kiichi sau này cũng làm Thủ tướng. Ikeda trực tiếp tham dự nhiều buổi họp thâu đêm của nhóm dù Shimomura chủ trương phát triển mỗi năm 10% thu nhập quốc dân sẽ gấp đôi trong bảy năm, nhưng để dung hòa với nhiều ý kiến khác, trong kế hoạch được công bố, kinh tế sẽ tăng trưởng độ 7,2% và thu nhập quốc dân tăng gấp đôi trong 10 năm 1960-1970. Được nhóm chuyên viên, trí thức triển khai về mặt lí luận và các chính sách cụ thể, Ikeda tự tin và đã quyết định lấy Chiến lược bội tăng thu nhập quốc dân làm cam kết chính trị trong cuộc tranh cử vào vị trí Chủ tịch đảng. Ikeda thắng cử và trở thành Thủ tướng vào tháng 7 năm nhậm chức Thủ tướng, ngoài bài phát biểu về kế hoạch bội tăng thu nhập quốc dân, Ikeda còn tuyên bố nhiều ý tưởng được sự đồng tình của dân chúng. Chẳng hạn, "Làm chính trị là nâng cao mức sống của dân chúng. Phát triển kinh tế phải trên tiêu chuẩn tăng thu nhập toàn dân, làm c ho mọi người dân cảm nhận thực sự là kinh tế đang phát triển", hoặc "Chính trị mà để người nghèo không được đi học là chính trị tồi".Ikeda bị bệnh và mấ t sớm năm 1965, lúc đương tại chức Thủ tướng. Ông không sống đến hết giai đoạn của kế hoạch bội tăng thu nhập quốc dân, nhưng đã chứng kiến những thành tựu bước đầu, cụ thể là ba sự kiện xảy ra trong năm 1964 Tổ chức Olympic Tokyo thành công, khai trương đường sắt cao tốc Shinkansen Tokyo-Osaka và Nhật trở thành thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD - một tổ chức của các nước tiên chính trị Ikeda Hayato và nhóm trí thức cộng tác với ông đã biến giấc mơ của mình thành giấc mơ của toàn xã hội. Họ là những người hiểu được nguyện vọng của người dân và quyết chí đáp ứng bằng trí tuệ và tâm huyết của Biến ước mơ thành hiện thực qua các chính sách khơi dậy các nguồn lựcNhư đã nói, cuối thập niên 1950, nhà chính trị Ikeda Hayato thai nghén một ý tưởng về việc đưa nước Nhật vào thời đại phát triển mới, đáp ứng nguyện vọng của đại đa số dân chúng và ông đã lập nhóm nghiên cứu quy tụ các trí thức, các nhà kinh tế tâm huyết và có năng lực để bàn bạc, nghiên cứu việc triển khai ý tưởng đó. Chính Ikeda trực tiếp tham dự nhiều buổi họp thâu đêm của nhóm này. Cuối cùng kết luận của nhóm là hiện nay tiết kiệm trong dân đang tăng, đất nước đang mở cửa hội nhập với thế giới nên công nghệ nước ngoài sẽ được du nhập dễ dàng; đó là hai tiền đề để đầu tư tích lũy tư bản. Đầu tư có hai hiệu quả là vừa tăng tổng cầu vừa tăng khả năng cung cấp sản xuất của nền kinh tế. Do đó, kinh tế Nhật hi vọng sẽ bước vào thời đại bột phát mạnh lõi của kế hoạch bội tăng thu nhập quốc dân từ 1960 đến 1970 là toàn dụng lao động, làm cho dân chúng thấy cuộc sống được cải thiện rõ rệt, và đưa Nhật lên hàng các nước tiến tiến. Phương châm cơ bản là tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân tích cực đầu tư. Công việc của Chính phủ chỉ là cố gắng tiết kiệm công quỹ để có thể giảm thuế nhằm kích thích đầu tư, đầu tư xây dựng hạ tầng, và bảo đảm an sinh xã hội. Phát triển là công nghiệp hóa, là phát triển ngành dịch vụ nên lao động phải chuyển dần từ nông nghiệp sang các khu vực phi nông. Do đó, Ikeda đã nhấn mạnh phải ra sức giáo dục bậc cao đẳng và hướng nghiệp để quá trình chuyển dịch lao động không bị gián đã thổi vào xã hội một không khí phấn chấn, tin tưởng vào tương lai. Doanh nghiệp tích cực đầu tư, mọi người hăng hái làm việc. Kết quả là kinh tế đã phát triển nhanh, vượt xa kế hoạch rất nhiều như Bảng 2- 1 cho thấy. Bình quân kinh tế phát triển trên 10%, thay vì 7% như kế hoạch, chiến lược bội tăng thu nhập quốc dân đạt được mục tiêu chỉ trong bảy năm, thay vì 10 năm như kế hoạch ban giá thực tế năm 2000, tổng thu nhập quốc dân trên đầu người của Nhật vào năm 1960 là 7 USD, đến năm 1970 tăng lên 16 USD. Mức chi tiêu của một gia đình giới lao động vào năm 1960 trung bình mỗi tháng là 32 yen, đến năm 1970 đã tăng lên 83 yen. Lương tháng của công nhân trong ngành công nghiệp đã tăng từ 23 yen năm 1960 lên 72 yen năm 1970. Trừ đi độ trượt giá mỗi năm vài phần trăm, trên thực chất thu nhập của giới lao động đã tăng gấp đôi hoặc hơn. Ngoài ra, số lao động có việc làm tăng nhiều hơn so với kế hoạch và số giờ làm việc mỗi tháng của giới lao động giảm từ 203 giờ còn 187 giờ. Thập niên 1960 cũng là giai đoạn người Nhật chứng kiến nhà nhà có tủ lạnh, quạt máy, máy giặt, TV,... Cả xuất và nhập khẩu đều tăng nhiều hơn kế hoạch nhưng đặc biệt là Nhật chuyển sang xuất siêu từ năm 1967 mặc dù kế hoạch dự tính vẫn còn nhập siêu trong năm 1970 xem Bảng 2-1.Tại sao kế hoạch bội tăng thu nhập quốc dân thành công ngoài dự kiến? Một là bản lãnh, tầm nhìn chiến lược về dân tộc về đất nước của lãnh đạo, từ đó có khả năng quy tụ người tài chung quanh mình trong việc hoạch định chiến lược, chính sách cụ thể. Hai là đội ngũ quan chức có năng lực và thanh liêm, đầy tinh thần trách nhiệm với đất nước. Do 2 yếu tố cơ bản này ta thấy họ đã đưa ra nhiều chính sách rất thiết thực và thực hiện các chính sách rất có hiệu quả. Đơn cử vài thí dụThứ nhất, tạo sân chơi bình đẳng cho mọi doanh nghiệp, yểm trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa bằng chính sách tín dụng, thủ tục hành chính đơn giản, hầu như không có tham nhũng nên đầu tư tăng rất nhanh. Tỉ lệ đầu tư trên GDP tăng từ 20% năm 1955 lên 30% năm 1960 và 35% năm 1970. Trong tổng đầu tư có tới 75% là đầu tư của doanh nghiệp tư nhân. Những công ti tư nhân nổi tiếng sau này như Honda, Sony, Toyota, v... đều lớn mạnh trong giai đoạn này. Doanh nghiệp nhỏ và vừa vay vốn đầu tư dễ dàng, thậm chí những doanh nghiệp có số lao động dưới 20 người vẫn dựa chủ yếu vào vốn vay ở các ngân hàng và cơ quan tín dụng hiện đại xem Bảng 2-2.về một số ngành cụ thể được chọn lựa, công cụ chính sách là các kế hoạch, luật hoặc pháp lệnh lâm thời, chỉ có hiệu lực trong thời gian ngắn thường là năm năm. Chẳng hạn Chính sách nuôi dưỡng ngành hóa dầu 1955, Luật lâm thời chấn hưng công nghiệp máy móc 1956, công nghiệp điện tử 1957, Luật về phát triển các ngành cơ khí 1957 để thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ. Chính sách hỗ trợ có thời hạn rất quan chính sách cho một số ngành công nghiệp cụ thể, còn có nhiều chính sách chung cho các ngành nhằm tạo môi trường, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy doanh nghiệp cách tân công nghệ, đầu tư vào những lĩnh vực mới, hoặc tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường thế giới, tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhỏ và vừa SMEs tiếp cận với vốn, với công nghệ, lập quỹ cho SMEs vay 1953.Như vậy, lãnh đạo chính trị kết hợp với trí tuệ của giới trí thức đã đưa ra được tầm nhìn và chiến lược phát triển phù hợp với nguyện vọng của dân chúng. Tầm nhìn và chiến lược đó được đội ngũ quan chức tâm huyết và tài năng triển khai thành các chính sách cụ thể và thực hiện có hiệu quả. Với tiền đề đó, những nhà doanh nghiệp, động lực trực tiếp của quá trình phát triển, đã phát huy được tinh thần doanh nghiệp, hăng hái đầu tư vào những lĩnh vực mới để ngày càng cung cấp ra thị trường thế giới nhiều hàng công nghiệp làm nên thương hiệu made-in-Japan phần phụ trang tiếp theo dưới đây giới thiệu một trường hợp tiêu biểu của tinh thần doanh nghiệp đó. Do đó, Nhật Bản đã thực hiện được thời đại phát triển thần trang ChươngToyota trỗi dậy nhờ tinh thần doanh nghiệp của Toyoda EijiBáo chí và các đài truyền hình Nhật Bản đồng loạt đưa tin lớn và bình luận về Toyoda Eiji 1913-2013, nguyên Tổng Giám đốc Toyota, sau khi ông mất vào sáng ngày 17 tháng 9 năm 2013, vừa tròn 100 tuổi. Là công ti tư nhân nhưng với thanh danh và ảnh hưởng trên thế giới, Toyota đã thành tài sản, là niềm tự hào của cả xã hội Nhật nên dư luận quan tâm đến một người từng lãnh đạo công ti đó trong thời gian dài là hiện tượng tự nhiên. Nhưng ngoài yếu tố đó, Toyoda Eiji đáng chú ý ở vai trò đặc biệt đã đưa Toyota từ một công ti tương đối nhỏ và gặp nhiều khó khăn trở thành xí nghiệp đa quốc gia hàng đầu thế giới ngày nay. Do đó mà nhiều báo đưa tin trong dịp này đã gọi Toyoda Eiji là "ông tổ thời trung hưng Toyota".Có thể nói Toyoda Eiji thành công là nhờ đã phát huy cao độ tinh thần doanh nghiệp enterpreneurship, tố chất quan trọng nhất của nhà kinh doanh. Tinh thần doanh nghiệp đã được Toyoda thể hiện như thế nào trong các tình huống cụ thể?Một lãnh đạo công ti được xem là người có tinh thần doanh nghiệp nếu có các đặc tính sau trước hết, đó là nỗ lực tìm kiếm và áp dụng cái mới, tinh thần luôn đổi mới để khám phá và sử dụng công nghệ mới, sản xuất sản phẩm mới, sản xuất bằng phương pháp mới, tìm kiếm thị trường mới. Các hoạt động này được gọi chung là cách tân công nghệ innovation. Đôi khi nhà doanh nghiệp biết biến những nghịch cảnh, những thách thức trên thị trường hay trong xã hội thành động lực để khám phá công nghệ mới, tạo ra sản phẩm hai là thái độ tích cực đầu tư, tinh thần mạo hiểm, sẵn sàng chịu đựng rủi ro. Thương trường vốn nhiều rủi ro, bất trắc, nhưng nếu không mạo hiểm thì không thể thành công. Tất nhiên, mạo hiểm không có nghĩa là làm liều, không tính toán. Phải có trí tuệ, có óc nhìn xa trông rộng về tương lai và dựa trên những phân tích có căn cứ mới tránh hoặc giảm rủi ro. Phát huy trí tuệ, tận dụng năng lực của nhân viên, công nhân trong công ti cũng là biện pháp khám phá ra cái mới và tránh hoặc giảm các rủi ba, ý thức mưu tìm lợi nhuận profit seeking, chứ không phải mưu tìm đặc lợi rent seeking cũng là yếu tố quan trọng tạo nên tinh thần doanh nghiệp. Mưu tìm đặc lợi là lợi dụng cơ chế xin cho để mua chuộc những người có chức có quyền, qua đó kiếm được những cái lợi lớn mà không mất nhiều công sức trong kinh doanh. Người có tinh thần doanh nghiệp chỉ mưu tìm lợi nhuận chân chính và do đó hàm chứa tính chất cao thượng trong hoạt động kinh doanh. Lợi nhuận chân chính là thành quả của nỗ lực khám phá công nghệ, khám phá thị trường cho những sản phẩm mới, hoặc cải tiến quản lí, khám phá phương pháp sản xuất mới để giảm giá thành sản phẩm, mở rộng thị phần. Người có tinh thần doanh nghiệp không màng đến cái lợi trước mắt, có hoài bão, lí tưởng, quyết đem tài năng của mình góp phần biến cải xã hội, thay đổi được cuộc sống của mọi người. Khi đã thành công trong kinh doanh, nhà doanh nghiệp chân chính lại dùng một phần lợi nhuận vào sự nghiệp văn hóa, giáo dục, hay từ tư, một khi kinh doanh mang đủ các yếu tố trên, nhất là yếu tố thứ ba, thì đồng thời nó thể hiện rõ tính chất đạo đức trong kinh doanh của doanh nghiệp. Có thể nói, đạo đức kinh doanh là kết quả tổng hợp của ba yếu tố kể trên. Người có tinh thần doanh nghiệp do vậy được xã hội kính nể, công ti của họ được xã hội ngưỡng mộ, tin cậy và nhiều khi được xem là tài sản chung của cả xã Eiji hội đủ tất cả các yếu tố của tinh thần doanh nghiệp. Năm 1936, sau khi tốt nghiệp khoa cơ khí trường Đại học Tokyo, Eiji vào làm việc trong công ti Toyoda Jido-Shokki. Năm 1937, bộ phận ô-tô của công ti này tách ra thành công ti độc lập và là tiền thân của Toyota ngày nay. Theo yêu cầu của Tổng giám đốc công ti mới là Toyoda Kiichiro chú ruột của Eiji và là ông nội của Toyoda Akio, Tổng Giám đốc Toyota hiện nay, Eiji đã theo chú sang công ti mới. Từ đó, với kiến thức cơ bản ngành cơ khí có từ thời đại học, kinh nghiệm thực tập tại công ti Ford ở Mĩ năm 1950 và khảo sát thực tiễn ở hiện trường sản xuất của Toyota, Eiji trở thành cánh tay đắc lực của Kiichi trong việc nghiên cứu và triển khai công nghệ để sản xuất xe nội khi kinh qua các chức vụ như thành viên ban giám đốc và Phó Tổng giám đốc, vào năm 1967, Eiji được bầu làm Tổng Giám đốc, từ đó Toyota bước vào một kỉ nguyên mới, một kỉ nguyên phát triển vượt bậc. Năm 1967 sản lượng ô-tô của Toyota là 83 vạn chiếc. Đến năm 1982, khi Eiji thôi chức Tổng Giám đốc và trở thành Chủ tịch công ti thì sản lượng đã tăng lên 328 vạn chiếc. Mười năm sau, khi Eiji rút lui khỏi các chức vụ có trách nhiệm trong kinh doanh và trở thành cố vấn công ti, thì sản lượng lên tới 470 vạn chiếc. Như vậy trong 25 năm Eiji làm Tổng Giám đốc và Chủ tịch, sản lượng ô-tô sản xuất của Toyota tăng gần sáu lần. Nhưng quan trọng hơn, trong thời gian đó, Eiji đã xác lập triết lí, phương châm kinh doanh và phương thức sản xuât độc đáo trở thành nền móng để Toyota tiếp tực phát triển mạnh hơn ở giai đoạn thần doanh nghiệp của Toyoda Eiji thể hiện ở một số tình huống cụ thể sauThứ nhất, tìm cách biến nghịch cảnh thành cơ hội. Năm 1964, Nhật Bản gia nhập Tổ chức Phát triển và Hợp tác Kinh tế OECD, theo đó phải từng bước cho các công ti đa quốc gia vào đầu tư. Nhiều công ti trong nước lo ngại không cạnh tranh được vì mình còn nhỏ yếu. Nhưng Eiji cho rằng Nhật Bản đã bước vào thời đại cạnh tranh với thế giới nên chỉ còn cách là phải phấn đấu khám phá công nghệ, cải tiến quản lí, cải thiện phương pháp sản xuất để thắng lợi trong thời đại này. Và Toyota đã thành công. Ngoài ra, trong thập niên 1970, khí thải từ ô-tô trở thành vấn đề xã hội và bị dư luận phê phán. Eiji đã biến thách thức đó thành cơ hội, đã khai thác công nghệ ứng phó với môi trường và sản xuất các loại xe tiết kiệm nhiên liệu. Kết quả là xe hơi tiết kiệm nhiên liệu ấy trở thành sản phẩm cạnh tranh mạnh trên thị trường thế giới sau hai cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu làm cho ô-tô của Mĩ mất sức cạnh hai, Eiji là người xác lập "phương thức sản xuất Toyota", thường được gọi là “just-in-time”, nghĩa là sản xuất đúng thời hạn và đúng lượng những gì cần. Phương thức này tiết kiệm được phí tổn tồn kho và quan lí chất lượng từ những khâu trung gian trong quá trình sản xuất. Cùng trong nỗ lực xác lập phương thức này, Eiji chủ trương phải phát huy sáng kiến, ý tưởng của từng nhân viên trong công ti, từng người lao động ở hiện trường công xưởng. Ngay cả từ khi trở thành Tổng Giám đốc, ông cũng thường xuống hiện trường khảo sát và hỏi chuyện nhân viên, lao ba, với ý muốn đóng góp cho xã hội, vào năm 1974, lúc đang làm Tổng Giám đốc, Toyoda Eiji đã lập Quỹ Toyota Toyota Foundation, với quỹ ban đầu là 10 tỉ yen, nhằm tài trợ các hoạt động hoặc nghiên cứu văn hóa, xã hội, giáo dục, v... Eiji là Giám đốc và Chủ tịch của Toyota Foundation từ lúc thành lập cho đến năm 1998 từ đó đến khi mất là Chủ tịch danh dự. Trong thời gian lãnh đạo quỹ này, ông đã xác lập mục tiêu, phương châm hoạt động của một tổ chức vô vụ lợi do một công ti sáng lập và tài trợ. Chẳng hạn những câu nói của ông luôn được những người kế tục nhắc lại là "Công ti Toyota được lớn mạnh như hiện nay là nhờ ân huệ của môi trường xã hội, do đó điều quan trọng là công ti phải đền đáp ân huệ đó đối với xã hội", "vì là trả ơn cho xã hội nên hoạt động của tài đoàn không được kêu gọi xã hội phải có gì đền đáp lại cho công ti"; "Quỹ phải hoạt động cho xã hội, không được hoạt động vì lợi ích của công ti".Cá nhân tôi có hai kỉ niệm đối với Toyoda Eiji. Năm 1981, tôi đang làm việc cho một công ti tư vấn tại Tokyo, chuyên nghiên cứu về kinh tế Nhật và cung cấp kết quả cho các công ti, các ngân hàng Âu Mĩ để họ tham khảo trong việc hoạch định chính sách buôn bán và đầu tư tại thị trường Nhật. Lúc đó, một công ti xe hơi của Mĩ đã yêu cầu chúng tôi nghiên cứu chiến lược sắp tới của Toyoda Eiji. Dự án này không thành vì sau đó công ti xe hơi của Mĩ đã nhờ một công ti tư vấn khác nghiên cứu đề tài ấy. Như đã nói ở trên, đầu thập niên 1980 là thời điểm ô-tô của Nhật cạnh tranh rất mạnh trên thị trường Âu Mĩ. Ý định nghiên cứu của công ti ô-tô Mĩ cho thấy nhân vật trung tâm của bản đồ ô-tô thế giới lúc đó là Toyoda nghiệm thứ hai của tôi là vào năm 1985 được Toyota Foundation tài trợ cho dự án nghiên cứu về sự chuyển giao công nghệ trong dòng thác công nghiệp tại Đông Á lúc đó tôi đã chuyển công việc từ công ti tư vấn sang một viện nghiên cứu kinh tế. Toyoda Eiji lúc đó là Giám đốc quỹ đã đến phát biểu trong buổi lễ và trực tiếp trao quyết định tài trợ cho những người thành công trong cuộc cạnh tranh xin tài trợ cho các dự án nghiên cứu và các hoạt động xã hội. Lúc đó Toyoda Eiji đã gần 75 tuổi nhưng trông rất khỏe mạnh, hoạt xây dựng thành công một đất nước có nền công nghiệp hiện đại phải cần những người có tinh thần doanh nghiệp như Toyoda ba, nhận xét của Amsden 1989 rất chính xác khi cho rằng Hàn Quốc đã thực hiện công nghiệp hóa trên cơ sở của học tập industrialization on the basis of learning. Quả đúng như vậy nếu ta xem nỗ lực của chính phủ trong giáo dục, đào tạo, trong việc tạo ra cơ chế để đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, công nghệ, và nỗ lực của doanh nghiệp trong quá trình học hỏi nước ngoài. Tỉ trọng dành cho giáo dục vào cuối thập niên 1950 chỉ có dưới 10% ngân sách nhà nước, nhưng đã tăng liên tục lên 15-18% trong thập niên 1960, và 19- 21% trong đầu thập niên 1980. Tỉ lệ học sinh cấp ba trong độ tuổi thanh thiếu niên tăng từ 34% năm 196 5 lên 56% năm 1975 và 91% năm 1984. Tỉ lệ sinh viên đại học trong thời gian đó là 6%, 10% và 26%. Hàn Quốc là một trong những nước có tỉ lệ rất cao trong hai chỉ tiêu tỉ lệ của sinh viên du học trên tổng số sinh viên trong nước và tỉ lệ người du học trở về trên tổng số sinh viên di du học. Thành quả này có được là nhờ có các cơ chế liên quan đến việc thi tuyển và đãi ngộ người nỗ lực học tập, một điểm gây ấn tượng nữa là Hàn Quốc không ngừng tăng cường hoạt động nghiên cứu và triển khai công nghệ R&D. Tỉ lệ của chi tiêu R&D trên GDP đã tăng liên tục từ 1% vào đầu thập niên 1980 lên đến khoảng 2,5% vào năm 2000 và 3,4% năm 2007. Trong nỗ lực này, trong giai đoạn từ thập niên 1980 trở về trước, nhà nước giữ vai trò chủ đạo, sau đó doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò chính tuy ngân sách của nhà nước vẫn tăng liên tục. 17Ba điểm nói trên nhất quán trong suốt quá trình đuổi theo các nước tiên tiến nhưng nội dung của các cơ chế thay đổi theo nhu cầu phát triển của mỗi thời kì. Từ đầu thập niên 1980, vai trò của nhà nước trong việc phân bổ nguồn lực nhỏ dần và thay vào đó tập trung vào giáo dục, nghiên cứu khoa học để tạo tiền đề cho việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế lên thứ nguyên cao Quốc cũng bị ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính Á châu nhưng đã khắc phục được ngay GDP đầu người chỉ giảm năm 1998 nhờ nền tảng cơ bản của nền kinh tế vững chắc và nhờ quyết tâm với tinh thần trách nhiệm cao của người đứng đầu nhà nước lúc đó là Tổng thống Kim Dae-jung, cộng với năng lực và tinh thần hách nhiệm của quan chức. Nhân dịp Việt Nam bàn nhiều về việc phải tái cấu trúc nền kinh tế và chuyển đổi mô hình tăng trưởng, vào tháng 6 năm 2012, tôi đã viết về kinh nghiệm thành công của Hàn Quốc trong nỗ lực tái cấu trúc nền kinh tế sau khủng hoảng tiền tệ 1997-98 Bài này được đưa vào phần 2 dưới đây. Như sẽ thấy dưới đây, trách nhiệm người lãnh đạo là yếu tố quan trọng nhất. Ấn tượng nhất là mới vừa đắc cử, ông Kim Dae-jung đã khởi động nhanh nhiều biện pháp tái cấu trúc trước cả lễ nhậm chức tổng Tố chất của lãnh đạo chính trị khi đất nước khó khănTái cấu trúc kinh tế Hàn Quốc sau cuộc khủng hoảng tiền tệ châu thập niên 1990, Hàn Quốc thực hiện một chương trình tái cấu trúc nền kinh tế và đã thành công trongmột thời gian ngắn. Tình trạng kinh tế Hàn Quốc trước khi thực hiện chương trình này cũng giống Việt Nam hiện nay các tập đoàn lớn chi phối kinh tế và kết nối với hệ thống ngân hàng, đầu tư tràn lan, nợ chồng chất và gây ra khủng hoảng nên mục tiêu và nội dung tái cấu trúc cũng rất giống với đề án tái cấu trúc của Việt Nam bây giờ. Điều kiện thành công của Hàn Quốc là gì?Kinh tế Hàn Quốc bắt đầu phát triển nhanh từ giữa thập niên 1960. Ảnh hưởng tư tưởng phát triển trên thế giới thời ấy, nhà nước đã đóng vai trò chủ đạo trong việc phân phối các nguồn lực đồng thời khuyến khích thành lập các tập đoàn kinh tế với hi vọng sớm cạnh tranh được trên thị trường thế giới. Nhà nước và các tập đoàn này đã thành công trong chiến lược đẩy mạnh xuất khẩu. Chưa đầy hai thập niên, Hàn Quốc đã trở thành nước công nghiệp mới và tiếp tục phát triển thành quốc gia có thu nhập trung bình cao vào đầu thập niên lược này phát huy tác dụng trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển nhưng đã mất hiệu lực, không thích hợp với giai đoạn phát triển mới trong đó phải chuyển từ vai trò chủ đạo của nhà nước sang cơ chế thị trường và phải xác lập thể chế quản trị hiện đại cho hoạt động của doanh năm 1960 đến 1995, Hàn Quốc phát triển trung bình 8,4%/năm, nhưng sang năm 1996 còn 6,8% và tiếp tục giảm xuống 5% năm 1997. Nhưng kinh tế giảm tốc không phải do ảnh hưởng nhất thời của kinh tế thế giới hay yếu tố tuần hoàn trong hoạt động đầu tư mà do yếu tố cơ cấu, yếu tố thể chế kinh tế. Do quan hệ mật thiết với ngân hàng, các tập đoàn kinh tế tiếp cận dễ dàng với các nguồn vốn nên đầu tư tràn lan sang nhiều lĩnh vực, kết cuộc thua lỗ và nợ tồn đọng không trả được. Hậu quả trực tiếp đến nền kinh tế là năng lực cạnh tranh suy yếu, nhập siêu trong cán cân thanh toán tăng mạnh, dự trữ ngoại tệ giảm, dư nợ nước ngoài tăng từ 44 tỉ USD năm 1993 lên 98 tỉ, rồi 128 tỉ, 164 tỉ, 159 tỉ trong bốn năm sau đó. Đặc biệt trong đó tỉ lệ nợ ngắn hạn lên tới gần 70%. Các tập đoàn lại dùng tiền vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn nên khi sản phẩm không bán được trên thị trường thì rơi vào tình trạng không trả nợ năm 1997, ngân hàng trong nước không còn khả năng cho vay vì nợ đáo hạn không trả được tăng quá nhanh. Vay thêm nước ngoài cũng không được, ngược lại ngân hàng nước ngoài còn đòi Hàn Quốc phải trả các khoản nợ ngắn hạn. Trong tình hình đó, từ tháng 1 đến tháng 7 năm 1997, có đến sáu trong tổng số 3 0 tập đoàn liên tiếp phá sản. Đặc biệt trong đó có Kia là tập đoàn lớn thứ bảy và là tập đoàn nổi tiếng thế giới, phá sản vào tháng 7, gây ấn tượng mạnh trên thị trường tài chính thế giới. Doanh nghiệp Hàn Quốc rơi vào khủng hoảng thanh khoản cả nội tệ và ngoại tệ. Tỉ giá đồng won cũng giảm mạnh từ tháng 8 năm 1997. Kết cuộc, tháng 11 năm 1997, Hàn Quốc phải cầu viện Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF cho vay 19,5 tỉ USD tương đương kim ngạch dự trữ ngoại tệ vào cuối năm 1997.Hàn Quốc vào thời điểm đó đã trả hết nợ ODA đối với nước ngoài chỉ còn vay thương mại và trở thành nước cấp ODA cho nước khác, bây giờ lại phải cầu viện IMF, chịu các điều kiện về vận hành chính sách kinh tế do IMF áp đặt. Đối với Hàn Quốc, một nước có tinh thần dân tộc cao, đây là một sỉ nhục. Và họ đã quyết tâm cải cách để kinh tế hồi phục, hoàn trả IMF trong thời gian ngắn và tạo điều kiện để phát triển thành nước tiên tiến. Người được dân chúng ủy thác trọng trách này là Kim Dae-jung, Tổng thống mới được bầu vào tháng 12 năm thống Kim hành động ngay. Ông khởi động nhanh nhiều bi Ngày đăng 01/11/2022, 1520 Cú Sốc Thời Gian Và Kinh Tế Việt Nam CÚ SỐC THỜI GIAN VÀ KINH TẾ VIỆT NAM — — Bản in 032016 Số hóa tudonald78 25 10 2020 Tác giả Trần Văn Thọ NXB Tri thức Tái bản lần thứ nhất Ebook này được thực hiệ. CÚ SỐC THỜI GIAN VÀ KINH TẾ VIỆT NAM — — Tác giả Trần Văn Thọ NXB Tri thức Tái lần thứ Bản in 03/2016 Số hóa tudonald78 25-10-2020 Ebook thực theo dự án “SỐ HÓA SÁCH CŨ” diễn đàn Lời tựa Năm năm trước, Giáo sư Trần Văn Thọ cho xuất Việt Nam sách Việt Nam từ 2011 Vượt lên khắc nghiệt thời gian NXB Tri thức 2011, ơng cảnh báo trước điều mà hôm thực trở thành cú sốc Vì thế, tơi tâm đắc, đồng tình với ý tưởng sách Giáo sư mang tựa đề Cú sốc thời gian Kinh tế Việt Nam Đúng chưa ý thức đầy đủ yếu tố thời gian, chưa nhận thấy tổn thất to lớn để lỡ hội vàng suốt thời gian dài Không phủ nhận thành đổi mới, 30 năm dài Nhiều nước Đông Á với 15 năm chuyển hẳn vị đất nước bình diện quốc tế Với thuận lợi vào thời đại dân số vàng, dịng chảy tư bản, cơng nghệ, tri thức kinh doanh vùng động giới mà Việt Nam không tạo kì tích phát triển họ Đó điều mà người dân Việt Nam có lịng tự tơn dân tộc khơng khỏi bùi ngùi, đau xót Cuốn sách cảnh báo thách thức mà Việt Nam phải đối mặt, nguy chưa giàu già đáng lo Ngoài ra, tác giả đề cập đến mặt trái việc sử dụng kéo dài nguồn vốn hỗ trợ phát triển thức ODA, sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngồi FDI việc xuất lao động Để Việt Nam phát triển xứng đáng với tiềm có, tác giả đề cao tư phát triển kì vọng hệ lãnh đạo Việt Nam có khát vọng tâm trị để đưa đất nước Việt Nam phát triển mạnh mẽ Là người đọc nhiều viết GS Trần Văn Thọ, hôm vui mừng thấy ý tưởng gần tác giả tổng hợp đưa thời điểm cần phải có định mạnh mẽ chiến lược phát triển cho Việt Nam giai đoạn Với tầm nhìn người Việt Nam có tâm huyết với đất nước, có kiến thức sâu rộng, giảng dạy, nghiên cứu trường Đại học danh tiếng Nhật Bản, hi vọng sách đem đến cho nhà lãnh đạo quản lí Việt Nam góc nhìn để suy ngẫm, lựa chọn sử dụng ý kiến xác đáng tác giả vào việc hoạch định sách phát triển đất nước BÙI QUANG VINH Bộ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư Lời nói đầu Trong tiếng Việt, tiếng Nhật, tiếng Anh có câu "Thời gian khơng chờ đợi chúng ta” Thời người ta thường cảnh giác khuyên giới trẻ thời gian quý, qua khơng trở lại nên phải nỗ lực tận dụng thời gian để học tập, làm việc, để khơng bỏ lỡ hội đạt mục đích mong muốn Nhưng ý nghĩa đời thường Ở cấp quốc gia, yếu tố thời gian quan trọng Lãnh đạo đất nước tâm tiến hành cải cách nhanh chóng để phá bỏ rào cản phát triển, tận dụng hội thời đại thời gian ngắn đưa đất nước lên hàng quốc gia tầm cỡ, giới nể trọng Ngược lại, lãnh đạo bị giáo điều ràng buộc, bị lợi ích nhóm thao túng thiếu khát vọng nhìn thấy tương lai huy hồng dân tộc bỏ lỡ thời đất nước tụt hậu vũ đài quốc tế Trong nhiều trường hợp, người lãnh đạo cầm quyền ý thức nghiệt ngã thời gian, họ lo giải vấn đề trước mắt, kể việc dồn nỗ lực vào việc trì địa vị Người dân dĩ nhiên lo sống ngày cho tương lai riêng gia đình Nhưng với quốc gia ấy, sau vài mươi năm nhìn lại thấy chống váng với cú sốc thời gian Chỉ nhìn lịch sử châu Á thấy nhiều trường hợp tương phản mà yếu tố thời gian biểu rõ nét Vào năm 1952, Nhật nước có thu nhập trung bình thấp, 15 năm sau tiến lên nước thu nhập trung bình cao thêm 13 năm trở thành cường quốc kinh tế Dĩ nhiên Nhật có tích lũy vốn thể chế, nguồn nhân lực từ thời Minh Trị nên có điều kiện phát huy nhanh Nhưng điều kiện để nguồn lực phát huy nhanh nhờ lực khát vọng lãnh đạo giai đoạn Không thiếu trường hợp nhiều nước phát triển đến giai đoạn thu nhập trung bình sau trì trệ lâu dài và xuất khái niệm "bẫy thu nhập trung bình” Khơng phải có Nhật mà Hàn Quốc Đài Loan thắng lợi chạy đua với thời gian Hàn Quốc 16 năm từ 1971 đến 1987 để chuyển từ nước thu nhập trung bình thấp lên trung bình cao thêm 10 năm để tiến lên hàng nước tiên tiến Đài Loan trở thành kinh tế tiên tiến vào năm 1995, tốn 12 năm kể từ giai đoạn thu nhập trung bình cao Ngược lại, người Philippines chắn phải chống váng với cú sốc thời gian Giữa thập niên 1950 thu nhập đầu người họ cao Hàn Quốc đến năm 1976 trở thành nước thu nhập trung bình thấp từ đến gần 40 năm vị trí đó! Năm 1960 thu nhập đầu người Philippines cao gấp đôi Thái Lan 15 năm sau Thái theo kịp Philippines Philippines nửa Thái Đối với nước sau, hội để đốt giai đoạn, rút ngắn khoảng cách phát triển với nước trước thường có nhiều Cơng nghệ, tri thức kinh doanh, vốn đầu tư, kinh nghiệm phát triển, thị trường, có sẵn Nhưng thành cơng hay thất bại việc sử dụng ngoại lực tùy thuộc chất lượng thể chế lãnh, tố chất lãnh đạo Chuyển từ thể chế cũ sang thể chế thường nhiều thời gian nước phát triển thành công việc tiến hành cải cách thể chế thời gian ngắn Những nước thất bại cải cách thể chế tụt hậu chịu cú sốc thời gian mạnh Trên trường hợp cú sốc thời gian trước tượng tụt hậu so với nước chung quanh Một cú sốc khác nhận diện, diễn tiến âm thầm, chậm rãi khắc nghiệt thành thực khơng thể đối phó Đó cú sốc trước tượng chưa giàu già không nỗ lực tận dụng giai đoạn thuận lợi cấu dân số để phát triển nhanh khơng chủ động đối phó trước thay đổi cấu dân số theo hướng lão hóa Nước trải qua giai đoạn dân số vàng tỉ lệ người thuộc độ tuổi lao động tổng dân số tiếp tục tăng trước chuyển sang giai đoạn lão hóa Nếu bỏ lỡ hội phát triển giai đoạn dân số vàng để đất nước giàu lên trước cấu dân số thay đổi chắn trực diện với bi kịch chưa giàu già, cú sốc thời gian phương diện trầm trọng Bây chuyển qua vấn đề Việt Nam Theo tư liệu ECAFE, tiền thân ESCAP ủy ban Liên Hiệp Quốc Kinh tế Xã hội Á châu Thái Bình Dương vào năm 1954, thu nhập đầu người Miền Nam Việt Nam 117 USD, xấp xỉ Thái Lan cao Indonesia Thái Lan 108 USD Indonesia 88 USD vào hai năm trước đó Hiện năm 2014 Việt Nam 1/3 Thái Lan 1/2 Indonesia, hai nước quốc gia phát triển nhanh Nhật hay Hàn Quốc Không kể giai đoạn chiến tranh trước 1975, thời gian 40 năm sau chiến tranh chấm dứt 30 năm từ đổi đủ dài để chuyển Việt Nam thành quốc gia tầm cỡ giới Đổi đưa Việt Nam khỏi bẫy nghèo trở thành nước có thu nhập trung bình thấp từ năm 2008 Nhưng so với tiềm năng, kể thời thuận lợi bị bỏ lỡ so với kinh nghiệm nước Đơng Á tốc độ phát triển Việt Nam vừa khơng cao vừa hiệu suất Ngồi kinh tế có yếu sức cạnh tranh công nghiệp yếu, mục tiêu cơng nghiệp hóa đại hóa cịn xa, ngày dựa vào FDI phụ thuộc nhiều vào kinh tế Trung Quốc Việt Nam đâu đồ kinh tế giới? Về dân số, Việt Nam xếp thứ 14 Vào năm 2014, thu nhập GDP đầu người Việt Nam USD, xếp thứ 131 gần 200 nước lớn nhỏ giới Vì dân số tương đối đơng nên vị trí GDP năm 2014 186 tỉ USD cao hạng 53 Quy mô GDP khơng thể có ảnh hưởng định đến kinh tế giới Tại vùng Đông Á nay, GDP đầu người Việt Nam cao Campuchia, Lào Myanmar Từ năm 1993, Việt Nam hội đủ điều kiện quốc tế thuận lợi Nếu tâm cải cách thể chế để củng cố nội lực tận dụng ngoại lực phát triển trung bình năm 10% suốt 20 năm sau Trong thời gian đó, Trung Quốc phát triển trung bình 10% riêng vùng duyên hải hội đủ điều kiện thuận lợi nên phát triển mạnh mẽ, 15% năm Việt Nam có bờ biển dài, bề ngang lại hẹp nên nước gần giống vùng duyên hải Trung Quốc Dĩ nhiên phát triển với giá mà phải trọng chất lượng phát triển bảo vệ mơi trường, bảo đảm tạo hội bình đẳng cho tầng lớp, dù trọng chất lượng, khả phát triển 10% phi thực Nhật Bản giai đoạn 1955-1973 vừa phát triển cao trung bình 10% vừa ảnh hưởng đến chất lượng phát triển Từ đầu thập niên 1990 đến nay, Việt Nam tăng trưởng 10%/năm nước có thu nhập trung bình cao, chuẩn bị cho giai đoạn trở thành nước công nghiệp phát triển tương lai không xa Thêm vào đó, phát triển với tốc độ Việt Nam sớm chấm dứt tình trạng phải xuất lao động, tượng làm xấu hình ảnh đất nước vũ đài giới Về cấu dân số Việt Nam, cú sốc thời gian mạnh Giai đoạn dân số vàng qua đi, giai đoạn lão hóa dân số đến gần kề mà thu nhập đầu người thấp Việt Nam đứng trước thách thức chưa giàu già Theo nhiều phân tích cấu dân số, giai đoạn dân số vàng Việt Nam kéo dài từ năm 1970 đến năm 2020 hoặc 2025 Kết phân tích khơng thể khơng làm ta giật với tiếc nuối Nhìn lại lịch sử Việt Nam giai đoạn dân số vàng 1970-2020, ta thấy Việt Nam đánh phần lớn thời phát triển Giai đoạn chiến tranh 1970-75 thời trước Đổi 1975-85 xem ta tất ý nghĩa không tận dụng cấu dân số vàng để phát triển 10 năm đầu Đổi 1986- 95, việc phục hồi sản xuất nông nghiệp, Việt Nam bắt đầu xây dựng tiền đề thể chế kinh tế thị trường, hội nhập với giới Những năm sau đó, phân tích trên, kinh tế tương đối phát triển chưa mạnh mẽ trung bình năm độ 7%, so với 9-10% nhiều nước Á châu giai đoạn dân số vàng Khi chấm dứt cấu dân số vàng, thu nhập đầu người Nhật Bản năm 1992 USD tính theo giá năm 2005, Hàn Quốc năm 2010 USD Còn thu nhập đầu người Việt Nam vào năm 2025, bao nhiêu? GDP đầu người Việt Nam độ USD, tính theo giá năm 2005 khoảng USD Nếu từ đến năm 2025 dù năm kinh tế phát triển 8% năm 2025 thu nhập đầu người theo giá năm 2005 độ USD tùy theo tỉ giá, 1/10 Hàn Quốc hay Nhật Bản thời điểm tương ứng Năm 2015, Việt Nam kỉ niệm 40 năm ngày chấm dứt chiến tranh sau thống đất nước, bắt đầu thời đại Năm 2016 kỉ niệm 30 năm đổi mới, chuyển đổi từ kinh tế kế hoạch sang kinh tế thị trường Lãnh đạo Việt Nam giai đoạn tới cần ý thức sâu sắc cú sốc thời gian liên quan đến vị trí đất nước vũ đài giới nguy chưa giàu già Thời gian Ohno, Kenichi 2009a, Avoiding the Middle-Income Trap Renovating Industrial Policy Formulation in Vietnam, ASEAN Economic Bulletin, Vol 26, No pp 25-43 Ohno, Kenichi 2009b, The Middle Income Trap Implications for Industrialization Strategies in East Asia and Africa, GRIPS Development Forum, National Graduate Institute for Policies Studies, Tokyo Ohno Kenichi 2010, Hatten Tojokoku no Jissen Practical Action of Development, Nihon Kcizai Shinbun, April 29-May 11 Oizumi Keiichiro 2007, Oiteiru Ajjia Á châu lão hóa, Chuko-shinsho Park, Sam Ock 2000, Innovation Systems, Networks, and the Knowledge- Based Economy in Korea, Ch 12 in John H Dunning, ed., Regions, Globalization, and the Knowledge-Based Economy, Oxford Oxford University Press, pp 328-348 Perkins, Dwight H 2013, East Asian Development Foundations and Strategies, Harvard University Press Pritchett, Lant 2003, A Toy CoUection, a Socialist Star, and a Democratic Dud? Growth Theory, Vietnam, and the Philippines, Ch in Rodrik, Dani ed., In Search of Prosperity analytic narratives on economic grozvth, Princeton University Press Rodrik, Dani 2007, One Economics Many Recipes Globalization, Institutions, and Economic Growth, Princeton University Press Roper, Christopher T 2000, Sino-Vietnamese Relations and the Economy of Vietnam's Border Region, Asian Survey, 406, pp 1019-1041, Spence, Michael 2012, The Next Convergence The Future of Economic Growth in a Multispeed World, New York Farrar, Straus and Gừoux Suehiro Akira 2000, Kyacchappugata kogyoka ron Luận cơng nghiệp hóa nước sau, Nhà xuất Đại học Nagoya Suehiro Akira 2014, ShinkoAjia Keizairon Luận kinh tế nước Á châu nổi, Iwanami Shoten Tran Van Tho 1986, Tojoukoku no Gijutsu Donyuseisaku Kankoku no Keiken Technology import policy of developing countries The experience of Korea, Nihon Keizai Kenkyu No 16 December, pp 65-79 Tran Van Tho 1988, Foreign Capital and Technology in the Process of Catching up by the Developing Countries The Experience of the Synthetic Fiber Industry in the Republic of Korea, The Developing Economies, XXVI 4, 386-402 Trần Văn Thọ 1996, Cơng nghiệp hóa Việt Nam thời đại châu Á Thái Bình Dương, Nhà xuất Thành phố Hồ Chí Minh Trần Văn Thọ 2000, Chú biên, Kinh tể Việt Nam 1955-2000 Tính tốn mới, Phân tích mới, Nhà xuất Thống kê, Hà Nội Trần Văn Thọ 2002, Tính chất Bắc-Nam quan hệ kinh tế Việt - Trung, Thời báo Kinh tế Saigon, số Tết Nhâm Ngọ 2002 Trần Văn Thọ 2005, Biến động kinh tế Đông Á đường cơng nghiệp hóa Việt Nam, Nhà xuất Chính trị Quốc gia Nhà xuất Trẻ tái năm 2006 Tran Van Tho 2006, FDI and economic development The case of Vietnam, in Urata s., Chia & Kimura F eds, Multinationals and Economic Growth in East Asia London Routledge, 393-422 Trần Văn Thọ 2009, Xác lập tinh thần Nguyễn Trãi quan hệ kinh tế Việt - Trung, Diễn đàn Tết Kỉ Sửu, bổ sung đăng lại Tuanvietnam Vietnamnet ngày tháng năm 2010 Trần Văn Thọ 2010, Kinh tế Việt Nam trước trỗi dậy Trung Quốc, Thời đại số 19 Tháng 7 Trần Văn Thọ 2011, Việt Nam từ năm 2011 Vượt lên nghiệt ngã thời gian, Nhà xuất Tri thức Trần Văn Thọ 2012, Bẫy thu nhập trung bình nhìn từ nước ASEAN/ Thời đại mới, số 24, tháng Tran Van Tho 2013, The Middle Income Trap Issues for Members of the Association of Southeast Asian Nations, ADBI Working Papers No 421 May Trần Văn Thọ 2013a, Kinh tế biên giới Việt - Trung trước trỗi dậy Trung Quốc, Thời đại mói số 31 Tháng 7 Trần Văn Thọ 2013b, Có tinh thần dân tộc phát triển ngành ô-tô, Thời báo Kinh tế Saigon, 4/7 Trần Văn Thọ 2014, Đừng để nhập nhằng quan chức tiến sĩ, Tuổi trẻ 17/1 UNESCO 2011, x?Re portId=3349&IF_L anguage=eng USPTO2011, Number of Patents Granted as Distributed by Year of Patent Grant Breakout by State and Foreign Country of Origin Ủy ban Quản lí Khu hợp tác kinh tế vịnh Bắc Quảng Tây 2012, Bảy chương trình hợp tác khn khổ hợp tác kinh tế vịnh Bắc mở rộng, Nam Ninh, tư liệu không xuất bản Ủy ban nhân dân tinh Quảng Ninh 2011, Báo cáo tình hình kinh tế xã hội công tác đạo, điều hành ủy ban nhân dân tỉnh năm 2011; Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2012, Quảng Ninh Vu Minh Khuong 2013, The Dynamics of Economic Growth Policy Insights from Comparative Analyses in Asia, Edward Elgar Publishing Limited World Bank 1993, East Asian Miracle Economic Growth and Public Policy, Oxford University Press World Bank 2011, Vietnam Development Report 2012 Market Economy for a Middle-Income Vietnam, Hanoi World Bank World Bank 1993, The East Asian Miracle Economic Growth mid Public Policies, New York Oxford University Press Xoa World Bank 2008, The Growth Report Strategies for Sustained Growth and Inclusive Development, Commission on Growth and Development, World Bank World Bank 2010, Knowledge Assessment Methodology 2007, World Bank World Bank 2011, World Development Indicators, World Bank Yusuf, Shahid et al 2003, Innovative East Asia The Future of Growth, World Bank Yung Whee Rhee 1984 Korea's Competitive Edge Managing the Entry into World Markets The John Hopkins University Press Chú thích Những người tuổi khoảng 50 trở lên trải nghiệm, sách, báo giai đoạn nhiều nên không cần vào chi tiết Báo Tuổi Trẻ từ 30/11 đến 16/12/2005 có đăng loạt Đêm trước Đổi năm 2006 Hà Nội có triển lãm sống dân chúng thời bao cấp phản ánh đầy đủ sống cực người Việt Nam giai đoạn khoảng 10 năm sau 1975.↩ Đặng Phong 2009 trình bày chi tiết tượng “phá rào”.↩ Tính từ thống kê Trần Văn Thọ 200.↩ Xem thêm chương Trần Văn Thọ 2005.↩ Xem, chẳng hạn Allen 2011.↩ Tính từ tư liệu Suehiro 2014 ta thấy vào năm 1980 Á châu không kể Nhật Bản nước công nghiệp tiên tiến chiếm 7% sản lượng thép giới đến năm 2012 số lên tới gần 60% Con số tương tự ngành ô-tô tăng từ 0% lên 40% Hiện 2012, Á châu chiếm từ 90% đến 100% sản lượng giới ngành máy tính cá nhân phụ kiện hầu hết mặt hàng đồ điện gia dụng ở mặt hàng Nhật không sản xuất nước nữa Vào mùa thu năm 2001, phủ Đài Loan cho phép doanh nghiệp ngành công nghệ thông tin IT sang đầu tư Trung Quốc tạo nên sóng cơng nghiệp máy tính ạt chuyển sang Trung Quốc Suehiro 2014, tr 45 Điểm cho thấy 10 11 12 13 14 15 môi trường đầu tư Việt Nam thuận lợi có khả đón đầu dịng thác FDI ngành IT từ Đài Loan trước năm 2001.↩ Xem, chẳng hạn, Nguyễn cộng 2012, WB 2011.↩ Về điểm này, xem thêm chi tiết Chương 13.↩ Theo tính tốn Crafts 1999 dựa thống kế từ 1950 đến 1973.↩ Chương Trần Văn Thọ 1996 có phân tích chi tiết chiến lược, sách phát triển Nhật giai đoạn 1955-1973.↩ Một học giả Mĩ dành sách phân tích vai trị Bộ Cơng thương trình phát triển thần kì Nhật Xem Johnson 1982 ↩ Perkins 2013, tr 73-77 kể nhiều câu chuyện thú vị suy nghĩ hành động Park Chung-hee liên quan đến chiến lược phát triển ngành cơng nghiệp nặng Hàn Quốc ↩ Tơi có phân tích cụ thể nỗ lực Hàn Quốc việc đuổi theo Nhật ngành tơ sợi tổng hợp Xem Tran 1988.↩ Trong kinh tế học phát triển, tượng gọi mưu cầu lợi ích đặc biệt rent-seeking.↩ Tại Hàn Quốc, quan hệ doanh nghiệp nhà nước khơng phải hồn tồn khơng có vấn đề Một số tập đồn kinh tế chaebol tìm cách tiếp cận trị gia để tìm đặc quyền đặc lợi Tuy nhiên, trường hợp có tính cá biệt, không phổ biến nên ảnh hưởng không lớn đến hiệu phát triển toàn kinh tế Khi khủng hoảng tài bùng nổ năm 1997, số chaebols vay mượn đầu tư tràn lan, khơng trả nợ phải phá sản, phủ không cứu Những chaebols thận trọng không đầu tư tràn lan nỗ lực tăng hiệu suất kinh doanh trở thành công ti đa quốc gia 16 17 18 19 20 21 22 23 24 tiếng, chiếm tính thị phần ngày cao thị trường giới Samsung, Huyndai ↩ Chi tiết vấn đề này, xem Trần Văn Thọ 1996, chương 5.↩ Tran 2013 bàn chi tiết nỗ lực thành Hàn Quốc hoạt động R&D.↩ Vu Minh Khuong 2013 dùng hai khái niệm "emotion" cảm khái "enlightenment" khai sáng để nói đến tố chất cần thiết lãnh đạo trị, xem động lực để kinh tế phát triển thành cơng Các ví dụ cụ thể đưa nhà lãnh đạo Nhật Bản thời Minh Trị tân, Park Chung-hee Hàn Quốc, Lí Quang Diệu Singapore Đặng Tiểu Bình Trung Quốc tr 16-23 Trong trường hợp Nhật Bản, theo tơi, kể thêm Ikeda Hayato thời cuối thập niên 1950 như giới thiệu Chương 2 ↩ Theo Suehiro 2000, tr 161, vào năm 1994, tổng doanh thu 100 công ti lớn Hàn Quốc, doanh nghiệp quốc doanh doanh nghiệp quyền địa phương sở hữu chiếm 7%, doanh nghiệp tư nhân chiếm tới 91% doanh nghiệp có vốn nước ngồi có 2%.↩ Xem Trần Văn Thọ 1996, Chương 4.↩ Xem Trần Văn Thọ 1988.↩ Mấy điểm phân tích chi tiết Trần Văn Thọ 2006.↩ Xem Trần Văn Thọ 2013b trường hợp ngành ô-tô.↩ Đáng lo doanh nghiệp Nhật nói chung khơng muốn chọn hình thức liên doanh với doanh nghiệp Việt Nam với lí phân tích Đây kết điều tra tác già vào tháng năm 2013 ↩ 25 26 27 28 29 30 31 32 Đầu thập niên 2000 tơi kiến nghị với Chính phủ viết báo quan trọng ngành công nghiệp phụ trợ Chương 10 sách xuất năm 2005 Trần Văn Thọ 2005 có tiêu đề "Công nghiệp phụ trợ Mũi đột phá chiến lược" Rất tiếc đến gần Chính phủ bắt đầu bàn cụ thể sách ↩ Theo Nikkei Shunbun ngày tháng năm 2015, tổng sản lượng giới năm 2014, Trung Quốc chiếm 49% ngành thép, 39% tàu biển, 24% xe Trung Quốc chiếm thị phần áp đảo ngành điện thoại thơng minh máy tính cá nhân.↩ Hiện tượng gần phân tích lí luận phân khúc phân đoạn fragmentation theory Xem, chẳng hạn Kimura and Ando 2005, Ando 2006 Từ góc độ này, phân tích Athukorala 2008 cho thấy trỗi dậy Trung Quốc đẩy mạnh phân công nội ngành với nước châu Á khác.↩ Xem Trần Văn Thọ 2002 Vấn đề phân tích trở lại Trần Văn Thọ 2009.↩ Điển hình cho ý kiến Kwan 2010 Ông ta cho q trình trỗi dậy Trung Quốc, nước có vai trị bổ sung xuất ngun liệu lợi nước vị trí cạnh tranh cùng xuất hàng cơng nghiệp Trung Quốc bất lợi ↩ Về chi tiết, xem Trần Văn Thọ 2000.↩ Về vấn đề này, tư liệu nhiều Riêng bàn ảnh hưởng Trung Quốc đến nước Đông Nam Á, xem, chẳng hạn, Coxhead 2007.↩ Theo tính tốn Ngân hàng Phát triển châu Á ADB, từ 33 34 35 36 37 năm 2010 đến 2020, Á châu cần tỉ USD để xây dựng hạ tầng kinh tế.↩ Gần nhân kiện Việt Nam phải mua tàu Trung Quốc cho dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đơng, tơi có viết phê phán thái độ ngây thơ hiểu biết lãnh đạo ngành giao thông vận tải Bài đưa vào Phụ lục Chương 12 sách ↩ Tham khảo Ikebe 2013, Bảng 6-2, p 168.↩ Phòng Thành Khâm Châu trước thuộc tỉnh Quảng Đông, từ năm 1965 tách sáp nhập với Quảng Tây Tại Khâm Châu có đền thờ tướng Lưu Vĩnh Phúc, người huy quân Cờ Đen chống Pháp Việt Nam cuối kỉ XIX Tơi có đến thăm Đền thờ lớn, hoành tráng.↩ Ngoài cửa lớn xem cửa quốc tế, cịn có độ 20 cửa nhỏ, dùng cho buôn bán tiểu ngạch.↩ Hai hành lang vành đai ý tưởng đời năm 2002 theo đề khởi hai Thủ tướng Chu Dung Cơ Phan Văn Khải Nhân chuyến thăm Việt Nam Thủ tướng Ôn Gia Bảo vào tháng 10 năm 2004, hai bên thông cáo chung chiến lược hợp tác Năm sau, hội nghị chuyên gia tổ chức để cụ thể hóa Theo kế hoạch hợp tác này, hai hành lang xây dựng từ Côn Minh thủ phủ tỉnh Vân Nam đến Hải Phòng ngang qua Lào Cai Hà Nội, từ Nam Ninh đến Hải Phòng xuyên qua Lạng Sơn Hà Nội, đồng thời xây dựng vành đai phát triển kéo dài từ Phòng Thành Đơng Hưng thành phố phía Trung Quốc giáp giới với Móng Cái Việt Nam sang Hạ Long Hải Phịng Để cụ thể hóa chiến lược này, hai bên có kế hoạch xúc tiến xây dựng đường cao tốc hoặc/và đường sắt đơn giản hóa thủ tục để hàng hóa di chuyển dễ dàng hai nước.↩ 38 39 40 41 42 43 Thu nhập đầu người Quảng Ninh xếp thứ 10 tỉnh thành Viêt Nam.↩ Giữa hai lần thăm Nam Ninh cách có hai năm thấy tốc độ phát triển thành phố Nghe người hướng dẫn xứ kể chuyện tiến độ xây dựng đường cao tốc từ Côn Minh đến Hà Khẩu hay từ Nam Ninh đến thành phố ven Vịnh Bắc bộ, ấn tượng tốc độ xây dựng Trung Quốc Đây điểm đặc biệt thường nhà đầu tư nước đánh giá tốc độ xây dựng hạ tầng nước này.↩ Andre Sapir, phần thảo luận viết Krugman and Venables 1990, cho để tránh nguy thu hút vào "trung tâm", vùng ngoại vi phải đầu tư mạnh vào hạ tầng nguồn nhân lực Đây gợi ý hay.↩ Theo Elaine Buckberg, "Settling the prairies Canada's national policy in the late 19th century," 1990 mimeo, MIT, dẫn Krugman 1991 Tơi có viết thư cho Elaine Burkberg để xin đọc gốc trả lời luận văn tiếc bị thất lạc.↩ Bản báo cáo sau Viện nghiên cứu ADB ADBI in công bố thành Working Paper Xem Trần Văn Thọ 2013 Bản tiếng Việt in Thời đại Trần Văn Thọ 2012.↩ Điểm thấy từ kinh nghiệm Nhật Bản Hàn Quốc Trong trường hợp Nhật, điểm chuyển hoán Lewis xảy vào khoảng năm 1960 xem Minami 1973 lúc Nhật nước có thu nhập trung bình cao Từ thập niên 1990, điểm chuyển hoán Lewis xảy Malaysia, Thái Lan gần Trung Quốc bắt đầu có tượng Các nước đạt mức thu nhập trung bình cao.↩ 44 Một tiền đề quan trọng mơ hình Lewis hồn hảo gần hoàn hảo thị trường lao động Nếu thị trường lao động phát triển bị méo mó distortion, có tượng thiếu lao động thị khu vực công nghiệp cịn lao động dư thừa nơng thơn.↩ 45 Sau WB phát hành báo cáo tiếng WB 1993 xem phát triển tám nước Đông Á thần kì, Krugman 1994 có viết khơng tán thành cho phát triển Đông Á gọi thần kì chủ yếu dựa đầu vào inputdriven, TFP Trên ý nghĩa đó, theo Krugman, phát triển Đơng Á có tính chất với Liên Xơ cũ nên kinh tế sớm muộn suy sụp quy luật giảm dần hiệu đầu vào decreasing returns of inputs Ý kiến làm bùng nổ nhiều tranh luận mặt lí luận, lịch sử thực chứng Trong tranh luận này, theo người viết này, ý kiến giáo sư Yujiro Hayami có sức thuyết phục Hayami 2000 cho thấy tăng trưởng kinh tế giai đoạn đầu trình phát triển thường dựa đầu vào chuyển qua TPF giai đoạn sau Ý hay, mặt lịch sử lí luận, dùng để hiểu ranh giới hai giai đoạn phát triển thu nhập trung bình thu nhập cao Trong bai phát biểu Đại hội toàn quốc Hội kinh tế quốc tế đã nói trên, tơi có dùng mơ hình tăng trưởng Solow để chứng minh vai trò tư giai đoạn đầu vai trị cơng nghệ, kĩ thuật giai đoạn sau trình phát triên ↩ 46 Trần Văn Thọ 2012 Trần Văn Thọ 2013 bàn chi tiết điểm giới thiệu kinh nghiệm Hàn Quốc, nước thành công việc tránh bẫy thu nhập trung bình cao phát triển thành nước tiên tiến.↩ 47 48 49 50 51 52 Ở nói "cịn dư địa để tăng trưởng dựa đầu vào" khơng có nghĩa nỗ lực tăng suất tổng hợp đa yếu tố TFP không quan trọng Như Perkins 2013 phân tích, có hai ngun nhân làm tăng TFP cải cách thể chế, chế để nguồn lực sử dụng có hiệu cách tân cơng nghệ, áp dụng khoa học, công nghệtrong sản xuất Nguyên nhân thứ hai quan trọng nước thu nhập trung bình cao, cịn ngun nhân thứ quan trọng cho tất nước, kể nước thu nhập trung bình thấp.↩ Về tình hình liên quan phát triển thị trường vốn, lao động đất đai, xem Đinh Tuấn Minh Phạm Thế Anh eds 2015.↩ Bản báo cáo sau đăng Thời đại số 14 tháng 7/2008, in lại Trần Văn Thọ 2011.↩ Khái niệm bẫy thu nhập thu trung bình hai nhà nghiên cứu WB đưa lần năm 2007 Xem Gill and Kharas, 2007 bắt đầu nói đến nhiều từ khoảng năm 2009.↩ Những vấn đề tác giả bàn chi tiết Trần Văn Thọ 2011 Ngoài ra, vào tháng 10 năm 2011, 14 người Việt Nam nghiên cứu giảng dạy nước ngoài, có tác giả, cơng bố Bản ý kiến Cải cách toàn diện để phát triển đất nước bàn cần thiết phải cải cách mạnh mẽ, toàn diện chính trị, kinh tế, giáo dục, nghiên cứu khoa học, ngoại giao, có điều kiện phát triển bền vững giai đoạn tới, phần bàn cải cách kinh tế có nhiều nội dung tổng hợp viết Xem Nhiều tác giả 2011.↩ RCA tính theo cơng thức Xij/Xj/Xiw/Xw X xuất khẩu, i ngành công nghiệp, j nước tiên tiến Nhật, w giới.↩ 53 54 55 56 57 Tình hình Myanmar tiếp tục thay đổi ngoạn mục, dự tưởng nhiều người Cuộc tổng tuyển tử ngày 11 tháng 11 năm 2015 đưa lại kết bất ngờ Liên đồn Quốc gia Dân chủ 9NLD bà Aung San Suu Kyi thắng áp đảo Tổng thống Thein Sein Tổng tư lệnh quân đội Min Aung Hlaing tuyên bố thừa nhận kết bầu cử sẵn sang hợp tác với bà Suu Kyi việc điều hành đất nước giai đoạn mới.↩ Tính đến thời điểm sách đời gần năm năm kể từ có định thay đổi mơ hình tăng trưởng tái cấu trúc kinh tế.↩ Quyết tâm chiến lược lãnh đạo Indonesia ấn tượng Tuy nhiên chất lượng thể chế thấp, nạn tham nhũng chưa giải triệt để ảnh hưởng trỗi dậy Trung Quốc mạnh nước giàu tài nguyên Indonesia làm cho nước gặp nhiều khó khăn Với Tổng thống mới, Joko Widodo, từ tháng năm 2014, tình hình chưa cải thiện Tuy nhiên nhìn chung, dài hạn, Indonesia có khả phát triển nhanh bền vững Việt Nam Việt Nam không mạnh dạn cải cách triệt để Hiện nay, theo đánh giá Tổ chức Minh bạch Thế giới, Việt Nam trở thành nước tham nhũng nặng gần Đông Nam Á, vượt Indonessia Philippines mặt này.↩ Trên Thời báo Kinh tế Saigon số Tết năm 2010, tơi có viết khí khái, tinh thần yêu nước quan chức Nhật tâm phát triển ngành xe hơi.↩ Trong phần phụ lục chương này, phê phán vấn đề mua tàu Trung Quốc cho dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông, vấn đề làm dư luận xúc Bộ trưởng Giao thông Vận tải cho vay tiền nước ngồi phải mua hàng 58 59 60 61 nước ngoài, quy định chung cho nước, không riêng Trung Quốc Đây trường hợp điển hình cho thấy thiếu hiểu biết làm cho Việt Nam lệ thuộc vào Trung Quốc Cũng có nhiều trường hợp khơng phải thiếu hiểu biết mà quan chức Việt Nam bị Trung Quốc mua chuộc nên dành nhiều ưu đãi cho doanh nghiệp Trung Quốc.↩ Gần Myanmar cách giác với tham vọng bành trướng Trung Quốc nên cho ngưng lại dự án hạ tầng liên quan đến Trung Quốc Chẳng hạn, dự án đường sắt nối Côn Minh tỉnh Vân Nam đến cảng Kyaukpyu Myanmar dự kiến cho Trung Quốc đầu tư 20 tỉ USD vận hành 50 năm, phải ngưng lại bị dân chúng địa phương đồn thể dân phản đối mạnh Trung Quốc muốn thông qua đường sắt để tiến sang Ấn Độ Dương Đập thủy diện phía bắc Myanmar Trung Quốc đầu tư 3,6 ti USD bị hoãn lại Theo Asahi Shinbun ngày 20 tháng năm 2014.↩ Theo báo Nikkei ngày tháng năm 2015, sách Việt Nam cho phép người nước ngồi sở hữu địa ốc tối đa 50 năm triển hạn thêm 50 năm nửa, tổng cộng 100 năm có hiệu lực từ ngày tháng nãm 2015, mua 100% cổ phần doanh nghiệp Việt Nam sàn chứng khốn có hiệu lực từ tháng năm 2015 Cho đến nay, người nước ngồi khơng phép sở hữu địa ốc mua tối đa 49% cổ phần doanh nghiệp sàn chứng khoán ↩ Tàu điện cao tốc shinkansen trường hợp tiếng nỗ lực tự chủ công nghệ Trung Quốc.↩ Hiện quy mô dân số Việt Nam xếp thứ 14 Nếu muốn GDP vị trí khoảng thứ 14 Việt Nam cần độ 400 tỉ USD GDP đầu người khoảng USD. Đưa dự phóng tương lai với mốc Đó mốc xa dựa vào thời điểm dân số tăng lên 100 triệu kèm theo chiến lược cần thiết để thực gây tin tưởng cảm khái lành mạnh dân chúng.↩ 62 Tháng năm 2014, nhân Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phát biểu thơng điệp đầu năm, tơi có bình luận nêu lên vấn đề cần làm phải giải nhập nhằng quan chức văn tiến sĩ Xem Trần Văn Thọ 2014 Nhưng từ đến khơng thấy có cải thiện nào.↩ 63 Gần dân chúng xúc kiện nhiều tỉnh đua xây tượng đài trụ sở hành Ngân sách trước mắt nên dành để cải thiện tiền lương cho nhà giáo, cho quan chức địa phương, ↩ 64 Viết thêm ngày 18 tháng 12 năm 2015 Nhóm nghiên cứu hỗn hợp Việt Nhật sau cơng bố kết nghiên cứu chiến lược công nghiệp hóa, đưa sáu ngành làm mục tiêu để hỗ trợ phát triển Tuy nhiên, chưa có ngành triển khai mạnh mẽ.↩ ... tưởng sách Giáo sư mang tựa đề Cú sốc thời gian Kinh tế Việt Nam Đúng chưa ý thức đầy đủ yếu tố thời gian, chưa nhận thấy tổn thất to lớn để lỡ hội vàng suốt thời gian dài Không phủ nhận thành... hóa cịn xa, ngày dựa vào FDI phụ thuộc nhiều vào kinh tế Trung Quốc Việt Nam đâu đồ kinh tế giới? Về dân số, Việt Nam xếp thứ 14 Vào năm 2014, thu nhập GDP đầu người Việt Nam USD, xếp... nhiều thời gian nước phát triển thành công việc tiến hành cải cách thể chế thời gian ngắn Những nước thất bại cải cách thể chế tụt hậu chịu cú sốc thời gian mạnh Trên trường hợp cú sốc thời gian - Xem thêm -Xem thêm Cú sốc thời gian và kinh tế việt nam, II Cân bằng vĩ mô trong ngắn hạn và dài hạn a Cú sốc cung - Ngắn hạn nền kinh tế dịch chuyển từ điểm A→B Y thấp hơn, P cao hơn - Dài hạn nền kinh tế dịch chuyển trở lại từ điểm B→A Y như cũ mức tiềm năng, P như cũ AD1 SRAS1 Y P LRAS B Y* A SRAS2 Bài 6 Tổng cầu, tổng cungBài 6 Tổng cầu, tổng cung Bài 6 Tổng cầu, tổng cung II Cân bằng vĩ mô trong ngắn hạn và dài hạn 2 Nguyên nhân gây ra biến động kinh tế ngắn hạn và vai trò của chính sách ổn định vai trò của chính sách ổn định a Cú sốc cung Chính sách ổn định Chính phủ có 2 lựa chọn + tăng chi tiêu G để dịch chuyển đường AD sang phải, duy trì tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên, chấp nhận tỷ lệ lạm phát cao AD1→AD2 + giảm chi tiêu G để dịch chuyển đường AD sang trái, duy trì mức giá cả như cũ, chấp nhận tỷ lệ thất nghiệp cao AD1→AD3 Các chính phủ thường quyết định tăng G để duy trì tỷ lệ thất nghiệp ở mức tự nhiên, chấp nhận lạm phát A AD1 SRAS1 Y P LRAS B Y* SRAS2 AD2 AD3 Bài 6 Tổng cầu, tổng cungBài 6 Tổng cầu, tổng cung Bài 6 Tổng cầu, tổng cung II Cân bằng vĩ mô trong ngắn hạn và dài hạn 2 Nguyên nhân gây ra biến động kinh tế ngắn hạn và vai trò của chính sách ổn định vai trò của chính sách ổn định Hạn chế của các chính sách tự ổn định + Độ trễ của chính sách độ trễ trong thời gian hoạch định chính sách; độ trễ ngoài thời gian thực hiện chính sách + Ảnh hưởng tiêu cực đến biến số vĩ mô khác khi quyết định tăng sản lượng giảm tỷ lệ thất nghiệp thì chính phủ phải chấp nhận tỷ lệ lạm phát cao hơn hoặc khi quyết định giảm tỷ lệ lạm phát thì chính phủ phải chấp nhân giảm sản lượng tăng tỷ lệ thất nghiệp sự đánh đổi trong ngắn hạn giữa lạm phát và thất nghiệp – đường Phillips Bài 6 Tổng cầu, tổng cungBài 6 Tổng cầu, tổng cung Bài 6 Tổng cầu, tổng cung II Cân bằng vĩ mô trong ngắn hạn và dài hạn 2 Nguyên nhân gây ra biến động kinh tế ngắn hạn và vai trò của chính sách ổn định vai trò của chính sách ổn định Nhận xét - Cơ chế duy trì mức sản lượng cân bằng tiềm năng trong dài hạn của nền kinh tế giao điểm của AD và SRAS nằm trên đường LRAS cũng chính là những cơ chế tự điều tiết mà nền kinh tế thực hiện khi xảy ra các cú sốc cầu, sốc cung làm cho GDP thực tế dao động quanh GDP tiềm năng. Bài 6 Tổng cầu, tổng cungBài 6 Tổng cầu, tổng cung Bài 6 Tổng cầu, tổng cung II Cân bằng vĩ mô trong ngắn hạn và dài hạn 2 Nguyên nhân gây ra biến động kinh tế ngắn hạn và vai trò của chính sách ổn định vai trò của chính sách ổn định Nhận xét - Sự phân đôi cổ điển classical dichotomy ảnh hưởng dài hạn của các cú sốc cầu làm thay đổi biến danh nghĩa – nominal variables mức giá chứ không làm thay đổi các biến thực tế - real variables sản lượng, việc làm. Trong dài hạn những thay đổi trong tổng cầu chỉ ảnh hưởng đến các biến danh nghĩa mà không tác động tới các biến thực tế, còn sản lượng được quyết định bởi công nghệ và cung về các nhân tố sản xuất, chứ không phụ thuộc vào tổng cầu. Bài 6 Tổng cầu, tổng cungBài 6 Tổng cầu, tổng cung Bài 6 Tổng cầu, tổng cung II Cân bằng vĩ mô trong ngắn hạn và dài hạn

cú sốc thời gian và kinh tế việt nam